Zdaniem Izby zaobserwowane wyższe dochody z VAT były efektem dobrej koniunktury, ale też wprowadzonych zmian i narzędzi, które poprawiły jego ściągalność.
Czy poprawa będzie trwała?
"Wyraźny wzrost dochodów budżetu państwa z podatku od towarów i usług w 2017 r. wystąpił w okresie dobrej – kolejny rok z rzędu – sytuacji gospodarczej. Zdaniem NIK za wcześnie, aby stwierdzić, że osiągnięta poprawa ściągalności VAT będzie trwała. Nadal występują poważne zagrożenia dla gromadzenia dochodów z tego podatku. Wymagają one intensywnych działań służb podległych Szefowi Krajowej Administracji Skarbowej, wspartych nowymi narzędziami analitycznymi mającymi na celu usprawnienie oraz przyspieszenie reakcji na rozpoznawane ryzyka" - głosi raport.
Stąd, w wyniku kontroli, "Izba za zasadne uznała przygotowanie kolejnych rozwiązań usprawniających pobór VAT i ograniczających jego wyłudzanie". W tym kontekście raport wymienia: mechanizm podzielonej płatności; system teleinformatyczny izby rozliczeniowej (STIR); publiczny rejestr rachunków bankowych podatników do rozliczeń VAT; centralny rejestr faktur.
Szeroka skala wyłudzeń w latach 2013-2015
Najwyższa Izba Kontroli przypomina w raporcie, że "w latach 2013-2015 zjawisko wyłudzania VAT występowało na szeroką skalę". "Nasiliło się wykorzystywanie fikcyjnych faktur. Groźne były także tzw. karuzele podatkowe, czyli tworzone przez oszustów struktury pozorujące przepływ towarów pomiędzy państwami Unii Europejskiej, służące wyłudzeniu podatku VAT. Administracja podatkowa i skarbowa nie była wówczas wystarczająco skuteczna w zwalczaniu oszustw związanych z VAT" - głosi raport.
Jednak, jak zauważa NIK, "sytuacja poprawiła się w kontrolowanym przez Izbę okresie 2016 r. i pierwszej połowie 2017 roku". "W 2017 r. dochody z podatku od towarów i usług wzrosły o 24 proc., czyli o 30 mld zł w porównaniu do roku poprzedniego. Obniżył się także poziom luki podatkowej w VAT" - czytamy w raporcie.
Izba zwraca uwagę, że Ministerstwo Finansów "konsekwentnie wdrażało zmiany legislacyjne i organizacyjne, mające przeciwdziałać wyłudzeniom podatku od towarów i usług". "W kontrolowanym okresie, od 1 stycznia 2016 r. do 30 czerwca 2017 r., opracowano i wprowadzono różnorodne narzędzia mające ograniczyć oszustwa VAT" - głosi raport.
Rozwiązania systemowe
Raport wymienia pakiet zmian systemowych, służących przeciwdziałaniu wyłudzeniom podatku VAT.
"Wprowadzono pakiet paliwowy, modyfikujący zasady rozliczania podatku VAT z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia paliw silnikowych oraz pakiet przewozowy uruchamiający system monitorowania drogowego przewozu towarów wrażliwych. Według analiz Ministerstwa Finansów, w efekcie wprowadzenia pakietów paliwowego i energetycznego oraz pakietu przewozowego, podmioty posiadające koncesję na obrót paliwami i składające pliki JPK_VAT wpłaciły w I półroczu 2017 r. podatek VAT wyższy o około 2,5 mld zł niż w I półroczu 2016 roku" - informuje NIK.
Raport przypomina też, że od 1 marca 2017 r. zaczął funkcjonować nowy model administracji skarbowej – Krajowa Administracja Skarbowa, która powstała z połączenia administracji podatkowej, Służby Celnej i kontroli skarbowej. "Celem zmiany było m.in. zwiększenie efektywności współpracy wszystkich organów administracji skarbowej, usprawnienie przepływu informacji i w rezultacie zwiększenie skuteczności tych służb w zwalczaniu oszustw podatkowych. Dzięki m.in. KAS wykryto karuzele podatkowe, w których brało udział co najmniej 170 firm polskich i 55 zagranicznych, zatrzymano 13 członków grupy przestępczej, która wyłudziła 124 mln zł VAT oraz udaremniono wyłudzenie zwrotu 160 mln zł podatku" - informuje raport.
Mniej kontroli
Zarazem spadła liczba kontroli skarbowych, zaznaczono, a efekty kontroli rozliczeń VAT, po wzroście w 2016 r. o jedną piątą, wyraźnie obniżyły się w 2017 r. Urzędy kontroli skarbowej, a od 1 marca 2017 r. urzędy celno-skarbowe przeprowadziły ich w 2016 r. niecałe 5 tys., czyli o ponad 4 proc. mniej niż w 2015 r., a w I półroczu 2017 r. 1,7 tys. postępowań kontrolnych i kontroli celno-skarbowych, co oznacza spadek o 24 proc. w porównaniu z I półroczem 2016 r.
W 2017 r. spadła też - wynika z raportu - liczba fikcyjnych faktur, ujawnionych przez urzędy celno-skarbowe, a przed 1 marca urzędy kontroli skarbowej. "W 2016 r. ujawniono ich ponad 421 tys. (o blisko 17 proc. więcej niż w 2015 r.) na kwotę ponad 103,8 mld zł. (o blisko 27 proc. wyższą niż w 2015 r.). W I półroczu 2017 r. ujawniono 98,4 tys. fikcyjnych faktur na kwotę 20,6 mld zł (odpowiednio o 52 proc. i o 47 proc. mniej niż w I półroczu 2016 r.). W całym 2017 r. było to blisko 256 tys. tys. fikcyjnych faktur na kwotę 56,9 mld zł (odpowiednio o 39 proc. i o 45 proc. mniej niż w całym 2016 r.)" - zaznacza raport.
Zwiększyły się również, głosi raport, efekty kontroli rozliczeń VAT prowadzonych przez urzędy skarbowe w 2016 r. w porównaniu do 2015 r. "Kwota stwierdzonych nieprawidłowości wyniosła 7,6 mld zł i była o ponad 50 proc. wyższa niż w 2015 r. Efekty kontroli przeprowadzonych w I półroczu 2017 r. utrzymywały się na podobnym poziomie jak w I półroczu 2016 r. Kwota stwierdzonych nieprawidłowości wyniosła 2,7 mld zł i była nieznacznie niższa (o 3,6 proc.) niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. W całym 2017 r. stwierdzono nieprawidłowości na kwotę 5,5 mld zł, tj. o 28 proc. mniejszą niż w całym 2016 roku" - informuje raport.
Co jeszcze do poprawienia?
Jednocześnie NIK wskazuje w raporcie na pewne nieprawidłowości. Zauważa np., że "we wszystkich kontrolowanych urzędach skarbowych z opóźnieniem sprawdzano i wykreślano z rejestrów podatników VAT, co do których wystąpiły ku temu przesłanki".
Według NIK niezadowalające było też tempo reakcji na zidentyfikowane zagrożenia. "W połowie zbadanych przez NIK urzędów skarbowych, w których przeanalizowano ponad 130 spraw, kontrole podejmowano kilka miesięcy po ustaleniu istotnych przesłanek do ich przeprowadzenia. NIK zwraca także uwagę na przypadki nieuzasadnionych przerw w prowadzeniu postępowań podatkowych i opóźnień w kierowaniu spraw do wszczęcia postępowań karnych skarbowych" - głosi raport.
NIK stwierdza zatem, że choć "nie stwierdziła nieprawidłowości w działaniach Ministra Finansów", to wyniki kontroli wskazują m.in. na potrzebę: "zintensyfikowania prac w zakresie przygotowania oraz wykorzystania nowoczesnych narzędzi informatycznych do analizy obszarów wysokiego ryzyka oraz typowania podmiotów do kontroli".
PAP, ak, NRG