Celem jest wzmacnianie spójności Unii Europejskiej poprzez rozwinięcie regionu do odpowiedniego poziomu. Jak zauważają eksperci, główne szlaki komunikacji, przesyłu gazu i ropy w Europie leżą na osi wschód-zachód. Chodzi zatem o zbudowanie połączeń gospodarczych, energetycznych, transportowych, informatycznych między państwami regionu i nowych linii komunikacyjno-przesyłowych na osi północ-południe.
Współpraca w ramach Trójmorza obejmuje też projekty transatlantyckie, włączają się do nich Stany Zjednoczone, które znajdują w Trójmorzu obszar do realizacji projektów energetycznych, ale także, jak zauważają eksperci, do innych inwestycji o odpowiedniej skali.
Państwa regionu chcą m.in. wzmocnić sieć infrastruktury północ-południe, połączenia między państwami regionu: transportowe, energetyczne, cyberkomunikacyjne. Intensyfikacja działań w tym zakresie jest konieczna, by stopniowo nadrabiać dystans wobec państw Europy Zachodniej, by gospodarka regionu stała się innowacyjna i konkurencyjna. Istotna jest współpraca w zakresie turystyki, nauki, kultury, kontaktów społecznych. Wiele jest także wspólnych płaszczyzn politycznych.
W założeniu twórców platforma Trójmorza ma być punktem wyjścia do projektów na tym obszarze – nie tylko rządowych, ale także w sferze inwestycji prywatnych.
Inwestycje i wspólne projekty mają przynieść spójność obszaru od Bałtyku po Adriatyk i Morze Czarne, czyli właśnie na osi północ-południe.
PAP
Wszystko zaczęło się w 2015 roku z inicjatywy Polski i Chorwacji
Projekt Trójmorza został zapoczątkowany w 2015 roku przez prezydenta Polski Andrzeja Dudę i ówczesną prezydent Chorwacji Kolindę Grabar-Kitarović.
Stworzenie Inicjatywy Trójmorza ogłoszono na spotkaniu przywódców 12 państw na marginesie Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku we wrześniu 2015 roku. Dwunastka postanowiła, że do następnego spotkania dojdzie w 2016 roku w Dubrowniku.
Obecnie w inicjatywę zaangażowane są oprócz Polski i Chorwacji państwa członkowskie Grupy Wyszehradzkiej - Polska, Czechy, Słowacja i Węgry, trzy państwa bałtyckie - Litwa, Łotwa i Estonia, a ponadto Słowenia, Bułgaria, Rumunia oraz Austria.
Do tej pory odbyły się już cztery szczyty grupy, kolejny planowany jest w tym roku w Estonii.
Pierwszy szczyt Trójmorza pod hasłem "Wzmacnianie Europy: budowanie połączeń między Północą i Południem"
Pierwszy szczyt grupy 12 państw miał miejsce w Dubrowniku w Chorwacji 25 i 26 sierpnia 2016 roku. Jego gospodarzami byli prezydenci Polski – Andrzej Duda i Chorwacji – Kolinda Grabar-Kitarović.
Podpisano deklarację wskazującą założenia i cele współpracy w dziedzinach m.in. energetyki i kwestii infrastruktury transportowej.
Prezydent Andrzej Duda podkreślał, że "polityka zacieśniania więzi" jest elementem wspierającym europejską politykę spójności - a chodzi o rozwój gospodarczy i zwiększenie konkurencyjności państw Trójmorza, ich innowacyjności. Powiedział wówczas, że od początku prezydentury starał się realizować plan budowy tej platformy na spotkaniach dwustronnych i wielostronnych, a forum w Dubrowniku pokazuje, jak wielki ma ono potencjał.
Prezydent nazwał flagowym projektem, który zmieni oblicze sektora energetycznego w regionie Europy Środkowej, korytarz gazowy Północ-Południe, łączący działający już terminal LNG w Świnoujściu z terminalem na chorwackiej wyspie Krk, co otwiera możliwość pozyskiwania skroplonego gazu z wielu perspektywicznych źródeł, m.in. Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu, USA czy Kanady. Po uruchomieniu obu terminali, jak również dokończeniu budowy brakujących interkonektorów, region środkowoeuropejski stanie się atrakcyjnym rynkiem dla dostawców – mówił prezydent.
Drugi szczyt Trójmorza - w Warszawie, z udziałem prezydenta USA
Drugi szczyt Trójmorza miał miejsce 6 i 7 lipca 2017 roku. Gościem szczytu w Warszawie był prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump.
Stałego zaangażowania Stanów Zjednoczonych w projekt Trójmorza dowodzi m.in. przedstawiona w lutym br. zapowiedź sekretarza stanu Mike’a Pompeo w kwestii przeznaczenia 1 mld dolarów na inwestycje energetyczne w regionie. Stany Zjednoczone chcą inwestować w tutejszą infrastrukturę, gdyż zainteresowane są dostawami gazu do Europy Środkowo-Wschodniej, podobnie jak ew. dostawami ropy naftowej.
Donald Trump mówił, że szczyt ma charakter historyczny i stwierdził, że jest zaszczycony, iż może w nim uczestniczyć. Zauważył, że przedstawiciele krajów Trójmorza spotykają się w Warszawie, w mieście, gdzie "wielokrotnie wcześniej rzeczy niemożliwe stawały się możliwymi". Prezydent USA stwierdził też, że każdy spośród 12 krajów Trójmorza ma "inspirującą historię".
Następne szczyty miały miejsce w kolejnych latach w Bukareszcie i w Lublanie.
Tegoroczny szczyt Trójmorza ma się odbyć w czerwcu br. w Estonii.
Sekretariat Trójmorza
Ze względu na rozwój wydarzeń spodziewać się należy, że na tegorocznym szczycie, bez względu na to, czy odbędzie się w planowanym terminie, mowa będzie o konsekwencjach pandemii koronawirusa dla regionu i sposobach walki z tymi konsekwencjami, w tym gospodarczymi.
W połowie lutego minister funduszy i polityki regionalnej Małgorzata Jarosińska-Jedynak spotkała się z delegacją Estonii ws. kolejnego szczytu Trójmorza. Jak poinformowało wówczas w komunikacie Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej (MFiPR) dla Estonii, jako gospodarza szczytu Trójmorza, najważniejszym tematem będzie współpraca w zakresie cyfryzacji i cyberbezpieczeństwa. Resort zapowiedział, że podczas szczytu poruszane mają być kwestie rozbudowy infrastruktury i ściślejszej współpracy międzyregionalnej w Europie. Jednym z tematów będą też kwestie finansowania wspólnych przedsięwzięć z Funduszu Trójmorza. Wiadomo też, że Estonia chciałaby nadać inicjatywie pewne ramy, np. przez ustanowienie sekretariatu.
Szczyt Trójmorza w Warszawie. Fot. Krzysztof Sitkowski /KPRP
Trójmorskie priorytetowe projekty
Wśród priorytetowych projektów w zakresie infrastruktury transportowej, drogowej, energetycznej Kancelaria Prezydenta wskazywała m.in. Gazowy Korytarz Północ-Południe, Korytarz Transportowy Bałtyk-Adriatyk, drogi Via Carpatia (łącząca Kłajpedę na Litwie z Salonikami w Grecji) i Via Baltica (z Polski do Estonii), połączenia kolejowe Rail Baltica i Amber Rail Freight Corridor (Środkowoeuropejski Korytarz Transportowy).
Eksperci strony chorwackiej wyszczególnili w tzw. Project Catalogue 157 projektów infrastrukturalnych w zakresie energetyki, transportu i telekomunikacji na obszarze Trójmorza.
W ostatnim czasie jako ważny trójmorski projekt wskazuje się także Centralny Port Komunikacyjny.
Fundusz Trójmorza
Fundusz Trójmorza będzie angażował się na zasadach komercyjnych w inwestycje infrastrukturalne w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Fundusz ma być międzynarodowym instrumentem finansowym uzupełniającym środki unijne, a także środki budżetowe państw Europy Środkowo-Wschodniej. Celem funduszu jest budowa infrastruktury transportowej, energetycznej i cyfrowej w regionie Trójmorza w osi północ-południe.
Pod koniec maja ubiegłego roku nastąpiło podpisanie aktu założycielskiego Funduszu Trójmorza, a 17 lipca 2019 r. odbyło się pierwsze posiedzenie jego rady nadzorczej.
Fundusz Trójmorza powstał z inicjatywy Banku Gospodarstwa Krajowego. Akt założycielski podpisali przedstawiciele banków rozwoju z Polski (Bank Gospodarstwa Krajowego) i Rumunii (Exim Bank).
W połowie lutego Beata Daszyńska-Muzyczka, prezes Banku Gospodarstwa Krajowego i przewodnicząca rady nadzorczej Funduszu, informowała, że rozmowy z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym (EBI) w sprawie jego dołączenia do Funduszu Trójmorza są na końcowym etapie.
Indeks giełd CEEplus
We wrześniu 2019 roku prezesi giełd z Grupy Wyszehradzkiej (Polski, Czech, Słowacji i Węgier), Chorwacji, Rumunii i Słowenii podpisali list intencyjny dotyczący rozpoczęcia publikacji nowego indeksu giełd z regionu Trójmorza – CEEplus.
W publikowanym od września 2019 r. indeksie Trójmorza (CEEplus) jest 114 spółek o największej płynności notowanych na giełdach państw Grupy Wyszehradzkiej, Rumunii, Chorwacji i Słowenii.
Warszawski parkiet odpowiada za jego obliczanie i publikację. Informacje o indeksie są podawane raz dziennie na podstawie kursów zamknięcia ze wszystkich rynków, a następnie przeliczane po kursie NBP w walutach lokalnych, euro oraz dolarze amerykańskim. Pierwszym produktem stworzonym na bazie CEEplus jest działający od 22 stycznia na platformie inPZU fundusz pasywny (o niższych od funduszy aktywnych opłatach za zarządzanie), kupujący akcje spółek obecnych w indeksie.
Szczyt Trójmorza w Warszawie. Fot. Krzysztof Sitkowski /KPRP
Forum Regionów Trójmorza
II Forum Regionów Trójmorza, które miało się odbyć w kwietniu w Lublinie, zostało przesunięte na październik.
Druga edycja II Forum Regionów Trójmorza (projekt zainicjowany przez prezydenta Andrzeja Dudę w 2018 r. w Rzeszowie) połączona z Samorządowym Kongresem Gospodarczym miała się odbywać 2 i 3 kwietnia w Lublinie. Uczestniczyć w nim mieli przedstawiciele 12 krajów Europy Środkowo-Wschodniej.
Podczas forum miano rozmawiać o możliwościach współpracy i rozwoju regionów wokół trasy Via Carpatia - czyli międzynarodowego szlaku, który ma przebiegać od Kłajpedy i Kowna na Litwie przez wschodnią Polskę, Słowację, Węgry, Rumunię, Bułgarię do Grecji.
Podczas forum planowane jest też podpisanie listu intencyjnego w sprawie utworzenia Sieci Gospodarczej Regionów Trójmorza. Chodzi o pogłębienie współpracy gospodarczej pomiędzy regionami m.in. w zakresie bezpieczeństwa energetycznego, promocji turystycznej, instrumentów finansowych dla przedsiębiorców.
Białoruś, Ukraina, Finlandia - Trójmorze Plus?
Z racji położenia geograficznego – eksperci Ukrainy, także niezależni eksperci Białorusi, wskazują na możliwości dołączenia w przyszłości tych państw do projektu trójmorskiego. Obecnie projekt realizują państwa należące do Unii Europejskiej. Jednak perspektywa dołączenia do takiego projektu z pewnością jest dla tych państw, byłych republik radzieckich, wizją przyszłości, do której warto dążyć.
Niektóre projekty realizowane w ramach Trójmorza mogą de facto mieć szerszy zasięg – chodzi o możliwość dostarczania surowców energetycznych ze Stanów Zjednoczonych także na Białoruś i Ukrainę.
W lutym na konferencji prasowej z udziałem szefów MSZ Estonii, Finlandii, Polski i Łotwy w estońskim Tartu ministrowie spraw zagranicznych Estonii oraz Finlandii, Urmas Reinsalu i Pekka Haavisto, zostali zapytani przez media o Inicjatywę Trójmorza i kwestię ewentualnego dołączenia Finlandii do tego formatu współpracy międzynarodowej.
Haavisto podkreślał wagę tego rodzaju inicjatywy także z punktu widzenia regionu nordyckiego, ale przyznał jednocześnie, że sprawy członkowskie oraz inne muszą być dyskutowane i rozstrzygane przez jej obecnych członków. Przypomniał, że Finlandia i Estonia rozwijają obecnie szereg projektów, w tym infrastrukturalnych - takich jak otwarty z początkiem bieżącego roku gazociąg Balticconnector, czy plany budowy tunelu kolejowego między Helsinkami i Tallinem, a także projekty w zakresie digitalizacji. Szef MSZ Estonii, która w br. jest gospodarzem szczytu Trójmorza (zaplanowanego na czerwiec w Tallinie), przyznał, że jego kraj chętnie widziałby konkretny udział Finlandii w inicjatywie, jak również wymianę informacji i pomysłów ze strony tego kraju.
Szczyt Trójmorza w Warszawie. Fot. Krzysztof Sitkowski /KPRP
"Lech Kaczyński był prekursorem"
Prezydent Lech Kaczyński był prekursorem Trójmorza i stworzył koncepcję trasy Via Carpatia - tak z kolei mówił 10 kwietnia 2020 roku w Programie 1 Polskiego Radia prezes PiS Jarosław Kaczyński. Prezydent Lech Kaczyński zginął w katastrofie smoleńskiej, której 10. rocznicę obchodzimy dzisiaj.
Prezes Prawa i Sprawiedliwości mówił, że Lech Kaczyński za swojej prezydentury "bardzo energicznie" wcielał w życie ideę Trójmorza - czyli sojuszu państw położonych nad morzami: Adriatyckim, Bałtyckim i Czarnym. Prowadził liczne rozmowy, przyjmował gości i przekonywał, że taka współpraca jest potrzebna. Miał też sukcesy - mówił lider PiS - zwłaszcza we współpracy energetycznej. Jarosław Kaczyński mówił, że także koncepcja drogi Via Carpatia jest ideą i pomysłem jego brata.
Via Carpatia to, jak już wspomniano wyżej, flagowy projekt Trójmorza, droga, która w przyszłości połączy Kłajpedę na Litwie z Salonikami w Grecji. W Polsce będzie przebiegała przez województwo podlaskie, mazowieckie, lubelskie i podkarpackie - od granicy z Litwą w Budzisku do przejścia ze Słowacją w Barwinku. Do tej pory z planowanych około 700 km otwarto kilkadziesiąt kilometrów tej trasy - głównie w okolicach Rzeszowa.
PAP/IAR/prezydent.gov.pl/agkm