W wydanym w nocy z piątku na sobotę oświadczeniu Komisja Europejska stwierdziła, że UE "nie uruchamia klauzuli ochronnej" aby zapewnić, że protokół w sprawie Irlandii Północnej pozostanie "nienaruszony". Chodzi o mechanizm autoryzacji eksportu szczepionek przeciw COVID-19 z terytorium UE, wprowadzony w piątek. Miał on zagwarantować, że dostawy szczepionek do UE będą na zakontraktowanym poziomie. W konsekwencji tej decyzji przywrócono kontrole graniczne między Irlandią a Irlandią Północną.
Eksport szczepionek poza UE zablokowany? Bruksela reaguje na opóźnienia w dostawach
Specjalny artykuł w umowie brexitu
Zgodnie z umową o warunkach brexitu, Irlandia Północna pozostała częścią unijnego jednolitego rynku w zakresie obrotu towarami, a zatem wszystkie produkty z UE do tej brytyjskiej prowincji powinny być eksportowane bez kontroli granicznych. Decyzja KE była jednak zgodna z prawem, bo art. 16 protokołu w sprawie Irlandii Północnej, będącego częścią umowy brexitu, pozwala obu stronom na jednostronne zawieszenie tych postanowień w przypadku uznania, że w wyniku obowiązywania protokołu nastąpiłyby "poważne trudności gospodarcze, społeczne lub środowiskowe".
Czytaj także:
Zastosowanie tego artykułu uznawano jednak za ostateczność, gdyż mogłoby to zagrozić całemu protokołowi w sprawie Irlandii Północnej, a w konsekwencji - relacjom między Londynem a Brukselą. Ponadto brak twardej granicy między Irlandią a Irlandią Północną jest uważany za kluczowy dla procesu pokojowego w tej brytyjskiej prowincji.
Oburzenie Londynu i Belfastu
Krok Brukseli przyjęto z oburzeniem zarówno w Belfaście, jak i Londynie. Szefowa rządu północnoirlandzkiego Arlene Foster nazwała to "niewiarygodnym aktem wrogości" ze strony UE.
W sprawie interweniował brytyjski premier Boris Johnson. Wezwał on w piątek wieczorem UE do pilnych wyjaśnień jej intencji w związku z przywróceniem granicy irlandzkiej, a następnie rozmawiał o tym z przewodniczącą KE Ursulą von der Leyen oraz z premierem Irlandii Michealem Martinem.
- Wielka Brytania ma prawnie wiążące umowy z dostawcami szczepionek i oczekiwałaby, że UE, jako przyjaciel i sojusznik, nie zrobi niczego, co zakłóci realizację tych umów. Rząd brytyjski powtórzył, jak ważne jest zachowanie korzyści płynących z porozumienia wielkopiątkowego z Belfastu i zobowiązań, które zostały podjęte wobec obu społeczności - oświadczył rzecznik brytyjskiego premiera.
mbl