Literacki Nobel jest uważany za najbardziej prestiżowe międzynarodowe wyróżnienie literackie na świecie. Ustanowiony razem z czterema innymi nagrodami przez Alfreda Nobla w testamencie z 1895 roku, jest przyznawany od 1901 roku. Nagrodą dla laureata literackiego Nobla jest tradycyjnie czek na 10 milionów koron, czyli ponad milion euro.
Szwedzka Akademia nie publikuje listy kandydatów do tej nagrody. Na kogo padnie wybór, zastanawiają się krytycy, wydawcy i dziennikarze. W tym roku w gronie kandydatów znajdują się takie nazwiska jak między innymi Cormac McCarthy, Adonis, Haruki Murakami, Tomas Transtroemer i Thomas Pynchon. Są wśród nich również Polacy - Adam Zagajewski i Tadeusz Różewicz.
W ubiegłym roku nagrodę dostał peruwiański pisarz Mario Vargas Llosa. W gronie laureatów literackiego Nobla dominują pisarze i poeci anglojęzyczni.
Polacy czterokrotnie otrzymali tę nagrodę. Byli to: Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz i Wisława Szymborska.
Zobacz galerię Dzień na zdjęciach >>>
Od lat literacka nagroda Nobla wzbudza wiele kontrowersji, przede wszystkim dlatego, że nie dostali jej niektórzy autorzy, którzy weszli do klasyki literatury światowej XX wieku. Wśród wielkich a pominiętych nazwisk są między innymi Marcel Proust, James Joyce, Vladimir Nabokov, Jorge Luis Borges i Julio Cortazar.
Dwukrotnie w historii, osoby nagrodzone literackim Noblem odmówiły przyjęcia tej nagrody. Jedną z nich był Borys Pasternak, który uczynił tak pod wpływem nacisków władz ZSRR oraz Jean - Paul Sartre, który uznał, że jej przyjęcie uniemożliwiłoby mu bycie filozofem.
Literacki Nobel jest przyznawany od 1901 roku przez Szwedzką Akademię, niezależną instytucję kulturalną, założoną w 1786 roku przez króla Gustawa III. Kandydatów zgłaszają: poprzedni laureaci, członkowie podobnych akademii w innych państwach, profesorowie literatury i historii literatury z uczelni akademickich, przewodniczący związków pisarzy, PEN-klubów z całego świata oraz sami członkowie Szwedzkiej Akademii w liczbie 18. W historii tego wyróżnienia, literackiego Nobla nie przyznano 7 razy: w latach 1914, 1918, 1935, 1940-1943. Czterokrotnie przyznano ją podwójnie: w latach 1904, 1917, 1966 i 1974.
Jedyny raz nagrodę przyznano pośmiertnie. W 1931 roku otrzymał ją Erik Axel Karlfeldt, członek Akademii pełniący przez 20 lat funkcję jej sekretarza. Był on dwukrotnie nominowany, lecz nie zgadzał się na przyznanie jej samemu sobie.
sg