Środki europejskie pomagają nam nie tylko budować drogi, wspierają innowacyjność czy rynek pracy, ale także pomagają rozwijać relacje z naszymi sąsiadami. 155 mln euro – tyle wynosi budżet Programu Współpracy Transgranicznej Interreg Polska–Słowacja na lata 2014–2020. To niewiele w skali wszystkich funduszy europejskich przeznaczonych dla Polski. Jednak dla relacji z naszymi południowymi sąsiadami są to pieniądze nie do przecenienia. Z tych środków mogą skorzystać po polskiej stronie granicy beneficjenci z trzech województw: podkarpackiego, małopolskiego i śląskiego.
Na jakie cele będą pieniądze?
Nazwa programu jest nieco skomplikowana, a chodzi o współpracę instytucji i mieszkańców rejonów przygranicznych, po obu stronach granicy polsko-słowackiej.
– Kwota 155 mln euro to nie jest dużo, gdyż np. województwo małopolskie w swoim Programie Regionalnym ma 2,8 mld euro. A faktycznie obszar i wyzwania są duże: cała granica polsko-słowacka, tereny województwa śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego – to po polskiej stronie. Natomiast po słowackiej: to kraj preszowski i żyliński. Dlatego musimy wybrać priorytety, skoncentrować się na tych wyzwaniach, które wydają się najistotniejsze dla tego pogranicza – wyjaśnia gość Jedynki Anita Ryng, dyrektor Departamentu Współpracy Terytorialnej w Ministerstwie Rozwoju.
I dodaje, że wybrano wspólnie z partnerami słowackimi oraz z regionami polskimi i słowackimi trzy priorytety. W pierwszym zdecydowano, że połowa środków będzie przeznaczona na realizacje projektów związanych z szeroko pojętym dziedzictwem kulturowym i naturalnym, przyrodniczym. Nieco mniejsza kwota będzie przeznaczona na rozwój transportu, poprawę dostępności tego terenu dla mieszkańców i dla turystów. Trzeci obszar to jest finansowanie projektów z zakresu edukacji zawodowej, podnoszenia kwalifikacji osób będących i wchodzących na rynek pracy.
W jaki sposób są wybierani beneficjenci tych projektów?
Zawsze musi być partner polski i słowacki.
– To jest specyfika tych programów współpracy transgranicznej, ponieważ mamy instytucje z obu stron granicy, to zawsze musi być co najmniej dwóch partnerów. Muszą oni porozumieć się co do pewnego pomysłu na projekt, wspólnego wyzwania, któremu chcą sprostać, razem przygotowują ten projekt, muszą też razem złożyć ten wniosek, w tym wypadku w Krakowie, do wspólnego sekretariatu. Następnie wniosek jest oceniany pod kątem spełnienia kryteriów programu, ale szczególnie istotne jest jego oddziaływanie transgraniczne. Żeby przynosił faktyczne korzyści obu partnerom. Czyli żeby efekt był po jednej i po drugiej stronie – tłumaczy gość Jedynki.
Często mówi się o tych projektach, że 1+1 to musi być więcej niż 2. Musi być ta wartość dodana z tego tytułu, że partnerzy działają razem.
Kierunek wyznaczają projekty flagowe
W jeden z tych trzech ww. zakresów tematycznych programu muszą się wpisywać tzw. projekty flagowe.
– Jest to taki projekt, którego oddziaływanie na obszar pogranicza i obszar wsparcia tego programu jest stwierdzone jako znaczne i dominujące. Ma on też możliwość rozwijania się i włączania dużej ilości partnerów oraz realizuje większość wskaźników programu. Dlatego jest takim flagowym, strategicznym projektem – tłumaczy Agnieszka Pyzowska z Europejskiego Ugrupowania Współpracy Terytorialnej „Tatry”.
We wrześniu zakończy się np. nabór wniosków na dofinansowanie tzw. mikroprojektów.
– To są wspólne polsko-słowackie przedsięwzięcia o małym charakterze, jeśli chodzi o środki które są przeznaczone na ich finansowanie. Są to przedsięwzięcia realizowane przez podmioty o charakterze niedochodowym – podkreśla Teresa Siaśkiewicz z Euroregionu Tatry.
Czyli m.in. przez organizacje pozarządowe, jednostki samorządu terytorialnego, organy państwowe, czy Europejskie Ugrupowania Współpracy Terytorialnej. Wnioski należy składać do partnerów projektów parasolowych, czyli m.in. do Euroregionu Tatry. Na ich realizację można dostać od 2 do 100 tys. euro. Maksymalna wartość dofinansowania wynosi 85 proc. kosztów kwalifikowanych projektu.
- Od 2000 do 50 000 euro, w przypadku gdy udział finansowy nie wnosi partner słowacki. Ale możliwa jest realizacja projektów wspólnych, gdzie dofinansowanie jest większe, aż do 100 000 euro, ale wtedy jest obowiązkowy udział finansowy partnera zagranicznego. Na mikroprojekty w pierwszym naborze, jeśli chodzi o ochronę dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, jest 2 400 000 euro, natomiast na edukację trochę mniej, 560000 euro – dodaje Teresa Siaśkiewicz.
Ale w programie oprócz projektów flagowych i mikroprojektów są przede wszystkim realizowane projekty regularne, i to one konsumują największe środki.
Kształcenie ustawiczne ze wsparciem
Inne przedsięwzięcie, które stara się o środki wśród projektów flagowych, to projekt „Nauka bez Granic", promujący kształcenie ustawiczne. Partnerem wiodącym będzie Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, który ma już doświadczenie we współpracy transgranicznej ze Słowakami.
– Doświadczenia mamy zbierane przez ostatnich kilka lat. Zbudowaliśmy partnerstwo w oparciu o 65 podmiotów, zarówno ze strony polskiej, jak i ze strony słowackiej. W tej formule wypracowaliśmy pewien projekt związany z przekazaniem naszej wiedzy stronie słowackiej, dotyczącej badania rynku pracy, diagnozowania potrzeb na rynku pracy, czyli barometr zawodów. Strona słowacka właśnie za pomocą barometru zawodów chce u siebie diagnozować nasycenie zawodami nadwyżkowymi, deficytowymi, czy będącymi w równowadze na ich rynku pracy – podkreśla Jacek Pająk, dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie.
W dziedzinie edukacji dofinansowane zostaną również wspólne transgraniczne przedsięwzięcia dotyczące kształcenia zawodowego, mające na celu dostosowanie edukacji zawodowej do wymogów transgranicznego rynku pracy oraz do oczekiwań pracodawców działających na obszarze objętym wsparciem programu. Na ten cel przeznaczone zostanie 12 mln euro.
Nabory wniosków już trwają
Program Współpracy Transgranicznej rozpoczął się w 2015 roku. W pierwszym naborze wybierano projekty drogowe, związane z poprawą dostępności małych, lokalnych centrów – do głównych tras europejskich.
– Obecnie trwa jeszcze nabór z tej największej sfery, czyli z dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, gdzie do połowy sierpnia można składać wnioski. Natomiast w tych dwóch pozostałych dziedzinach będziemy zapraszać do składania wniosków od 30 sierpnia. Czyli tutaj chętnych, którzy wiedzą, że takie projekty chcieliby realizować, zapraszamy do tego, aby od końca sierpnia byli przygotowani do złożenia wniosków – podkreśla dyrektor Anita Ryng.
W tej pierwszej dziedzinie, ochrony dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, już są ciekawe projekty. O pieniądze z Programu Interreg będzie starać się gmina Czarny Dunajec, która w poprzednich latach była partnerem wiodącym programu „Szlak wokół Tatr”. Teraz samorząd przymierza się do budowy wyjątkowego muzeum.
– Chcemy w Chochołowie stworzyć Muzeum Torfowisk, multimedialne i nowoczesne. Mamy już gotową dokumentację i przymierzamy się. Myślę, że to będzie coś ciekawego dla naszych szkół, ale też dla turystów. Samo Muzeum nie jest wielkie, ale będzie bardzo ciekawe i będzie pokazywać to, co jest cenne na terenie naszej gminy – uważa Michał Jarończyk, sekretarz gminy Czarny Dunajec.
Jest to także ciekawa inicjatywa mająca służyć temu, aby Polacy i Słowacy lepiej się poznawali i porozumiewali.
– To jest taki przykład inicjatywy tuż na granicy, czy kilka kilometrów od granicy, i można założyć, że partner słowacki też będzie miał swój wkład w rozwój Muzeum. Liczę także, że i turyści z obu stron granicy uznają to za atrakcyjny cel – ocenia gość radiowej Jedynki.
Polakom i Słowakom coraz bliżej do siebie
Inicjatywa Interreg nie tylko wspiera wspólne przedsięwzięcia na pograniczu polsko-słowackim, ale także przyczynia się do lepszego poznania się i nawiązania długotrwałych relacji.
– Gros tych beneficjentów współpracuje ze sobą dalej. Nawet nie mając już projektu, nie będąc finansowanym, dalej się spotykają i organizują wspólne przedsięwzięcia. Jak chociażby jeden z beneficjentów, który wcześniej nie prowadził w ogóle współpracy ze Słowakami, i zaczął dopiero w ramach Programu Interreg. Zrealizowali wspólnie projekt i teraz co roku się spotykają, zapraszają nawzajem na różne imprezy, m. in. Polski beneficjent organizuje Wigilię, na której zawsze są Słowacy. Jest więc współpraca, ale też oni się zaprzyjaźnili i działają razem – zwraca uwagę Agnieszka Strokosz ze Wspólnego Sekretariatu Technicznego Programu.
Ten aspekt, ludzki wymiar kontaktów w ramach Programu Współpracy Transgranicznej, jest bardzo ważny.
– My podkreślamy, że te programy służą likwidacji barier. Zarówno fizycznych, czyli budowie lepszych dróg, szlaków turystycznych, ścieżek rowerowych. Ale również likwidacji barier mentalnych. I właśnie te projekty, które w swojej skali, budżecie nie są zbyt duże, mają ogromne znaczenie dla tego, żeby ludzie, którzy mieszkają niedaleko od siebie, mieli warunki, platformę do tego, aby się lepiej poznać. A to na pewno zaprocentuje, przekładając się na inne projekty, już takie bardziej twarde – uważa gość radiowej Jedynki.
Na pewno akurat na pograniczu polsko-słowackim sprzyja temu także brak bariery językowej.
Szlak wokół Tatr, czyli co już udało się zrealizować
W poprzednich latach inwestowano w budowę dróg, których powstało ok. 230 km na pograniczu, powstało też ponad 100 km ścieżek rowerowych, w tym 64 po stronie polskiej, a kolejna edycja Programu Interreg powinna rozbudować jeszcze tę sieć ścieżek.
Dotyczy to budowy wielkiej pętli ścieżek rowerowych wokół Tatr, biegnących przez Podhale, Orawę, Spisz i Liptów, po polskiej i słowackiej stronie. Partnerem wiodącym projektu była gmina Czarny Dunajec.
– Główne części szlaków, taki na razie najbardziej reprezentacyjny odcinek powstał w oparciu o istniejący nasyp kolejowy, niewykorzystany przez kilkadziesiąt już lat. Do tego wykorzystujemy też drogi rolnicze, drogi polne, w bardzo malowniczym rejonie torfowisk i lasów. W rejonie, który do tej pory był w żaden sposób nieudostępniony turystom, a nawet przez mieszkańców słabo uczęszczany – zaznacza sekretarz gminy Czarny Dunajec Michał Jarończyk.
Szlak – podobnie jak każdy inny projekt realizowany z tych środków – ma nie tylko zwiększyć atrakcyjność turystyczną i inwestycyjną obszaru gmin biorących udział w projekcie, ale także przyczynić się do nawiązania długotrwałej współpracy na pograniczu polsko–słowackim. W realizację pierwszego etapu zaangażowanych było 13 partnerów: 4 z Polski i 9 ze Słowacji. W drugiej odsłonie projektu będzie uczestniczyć 10 podmiotów, po 5 z każdego kraju.
– Ze środków europejskich odnowiono też 47 zabytków, w tym 16 cerkwi drewnianych. We współpracę było zaangażowanych tysiące małych podmiotów, gmin, organizacji pozarządowych, szkół, przedszkoli. Także to są właśnie te mniej wymierne efekty Interreg, które mam nadzieję też będą trwałe – komentuje Anita Ryng, dyrektor Departamentu Współpracy Terytorialnej w Ministerstwie Rozwoju.
Ważne terminy dla beneficjentów
Trwają już nabory na projekty regularne - do 16 sierpnia br. na projekty z zakresu dziedzictwa kulturowego i naturalnego (77 mln euro). Natomiast 30 sierpnia rozpocznie się i potrwa do 30 listopada nabór na projekty dotyczące edukacji (12,4 mln euro) i i transportu multimodalnego (6,2 mln euro). Więcej informacji na stronie www.plsk.eu.
Już 30 czerwca 2016 r. zostały ogłoszone nabory mikroprojektów w ramach Programu Interreg Polska-Słowacja 2014–2020. Szczegóły naborów znajdują się na stronach internetowych poszczególnych partnerów projektów parasolowych oraz na stronie www.plsk.eu:
- Euroregion Karpacki i Preszowski Kraj Samorządowy – nabór trwa do 14 września 2016 roku;
- Euroregion Tatry, Preszowski Kraj Samorządowy oraz Żyliński Kraj Samorządowy – nabór trwa do 14 września 2016 roku;
- Euroregion Beskidy i Żyliński Kraj Samorządowy – nabór trwa do 9 września 2016 roku, a wyniki naboru będą pod koniec września.
Można też się umówić na konsultacje, które przejęły Regionalne Punkty Kontaktowe. Są dwa punkty po stronie słowackiej, w Żylinie i w Preszowie, natomiast po stronie polskiej mamy Punkty działające przy urzędach marszałkowskich w Rzeszowie, Krakowie, w Bielsku-Białej i w Katowicach.
Sylwia Zadrożna, Błażej Prośniewski, Małgorzata Byrska