List biskupów został wręczony niemieckim hierarchom podczas Soboru Watykańskiego II. Był on pierwszą po wojnie inicjatywą zmierzającą do pojednania pomiędzy Polakami i Niemcami.
Orędzie podpisało 34 polskich duchownych na czele z prymasem Polski kardynałem Stefanem Wyszyńskim. Głównym autorem tekstu był arcybiskup wrocławski Bolesław Kominek. List zawierał zaproszenie do udziału w gnieźnieńskich obchodach Millenium Chrztu Polski w 1966 roku. W dokumencie duchowni przypomnieli o krzywdach wyrządzonych Polakom przez nazistów w okresie drugiej wojny światowej. Zwrócili też uwagę, że w wyniku wojny ucierpieli również Niemcy. Biskupi uznali zachodnią granicę za sprawę egzystencji państwa polskiego i wezwali do dialogu, zaprzestania zimnej wojny oraz polemik.
Pojednawcza treść dokumentu była sprzeczna z propagandą komunistycznych władz, które podkreślały zagrożenie dla Polski płynące ze strony Niemiec Zachodnich. Inicjatywa duchownych spotkała się z ostrą krytyką i atakiem rządzącej PZPR. Kardynał Stefan Wyszyński tłumaczył, że list był apelem przebaczenia i pojednania, który powstał w duchu dokumentów przyjętych przez sobór. W represji za inicjatywę duchownych prymas Stefan Wyszyński nie otrzymał paszportu na wizytę w Rzymie związaną z inauguracją Millenium. Władysław Gomułka nie wyraził też zgody na przybycie do Polski papieża Pawła VI i zagranicznych biskupów na uroczystości rocznicowe w Gnieźnie. Świadek tamtych wydarzeń kardynał Franciszek Macharski (zmarł w 2016) wspominał po latach, że atak komunistycznych władz wobec duchownych dowodził potrzeby pojednania dwóch narodów.
Ponad pół wieku od wystosowania listu biskupów polskich do niemieckich, w 2019 roku, odnaleziono jego rękopis w Polskim Papieskim Instytucie Kościelnym w Rzymie. Odkrycia dokonał zespół historyków z wrocławskiego Ośrodka "Pamięć i Przyszłość". Arcybiskup Kominek napisał tekst w klasztorze elżbietanek w Fiuggi i - prawdopodobnie z obawy, że po powrocie do kraju dokument może być mu odebrany - zostawił go w Rzymie.
Z kolei wcześniej, bo w 2009 roku, polscy badacze odnaleźli oryginał maszynopisu listu, który jest zdeponowany w archiwum katedry w Kolonii w Niemczech.
IAR/PP