Jon Fosse. Co wiemy o twórczości laureata literackiej Nagrody Nobla?

Za co Jon Fosse otrzymał literacką Nagrodę Nobla?

Jon Fosse debiutował powieścią "Czerwone i czarne" w 1983 roku, a jego dzieła zostały przełożone na 40 języków. Zdaniem Marii Gołębiewskiej-Bijak, germanistki i norwegolożki, literacką Nagrodę Nobla otrzymał za całokształt. - Jest to bardzo spójna twórczość. Jon Fosse to nie tylko dramatopisarz, nie tylko powieściopisarz. Tworzy również wiersze, pisze bardzo wnikliwe eseje, a nawet pokusił się o literaturę dla dzieci - wylicza rozmówczyni Magdy Mikołajczuk.

Jaki jest styl Jona Fossego?

Przesłanie twórczości Fossego nazywa wprost "uniwersalnym". Norweg pisze bowiem o rzeczach istotnych dla każdego z nas, bez względu na szerokość geograficzną, w której żyjemy. - To sprawy egzystencjalne, to sprawy dotyczące tego, co spotyka nas w życiu codziennym. Jak reagujemy na otoczenie? Jak otoczenie reaguje na nas? Samotność, niezrozumienie - analizuje Gołębiewska-Bijak. Gość Programu 1 Polskiego Radia wskazuje również na styl, który stosuje Jon Fosse. - To styl posługujący się bardzo prostym językiem. (...) Mamy do czynienia z prozą rytmizowaną, ale to samo obserwujemy w wierszach i dramatach. Powtórzenia to wyznacznik tego stylu - tłumaczy. 

Czym jest "Septologia"?

Jon Fosse w Polsce znany jest ostatnio m.in. z "Septologii". W przekładzie Iwony Zimnickiej ukazały się dwa z siedmiu tomów, zatytułowane "Drugie imię". - Książka daje pole do wielu interpretacji. Jest jednak jeden problem. Albo czytelnik da się "zaczarować" Fossemu, albo się nie da i po czterech stronach odłoży książkę - uważa Gołębiewska-Bijak. Dodaje, że twórczość Norwega zawsze miała zdeklarowanych zwolenników i przeciwników. 

Bohaterem "Septologii" jest malarz i wdowiec Asle, samotnie mieszkający w Dylgja. Kilka godzin stąd, w Bjørgvin, również mieszka Asle. Kim on jest? Sobowtórem? Alter ego? - Tam jest więcej niedopowiedziane niż powiedziane na temat bohaterów. Powstają "puste miejsca", które należy zapełnić swoją interpretacją. Nie wiemy, czy Asle ze wsi jest Aslem z miasta. Nie wiemy, czy mają wspólne doświadczenia dzieciństwa i dojrzewania - mówi gość audycji.  

Fosse dramaturg

W ostatnich latach na polskich scenach wystawiane były sztuki teatralne norweskiego noblisty. "Imię", "Matka i dziecko" czy "Letni dzień" to tylko kilka tytułów. Kilka lat temu o jego twórczości dramaturgicznej opowiadał krytyk Janusz Majcherek. - Pejzaż zachodniej Norwegii niebywale odciska się w twórczości Fossego. (...) Widziałbym to w rytmie, w aurze - zwracał uwagę w rozmowie z Iwoną Malinowską. 

Fosse nie dookreśla swoich bohaterów. Najczęściej mamy do czynienia z mężczyzną i kobietą, pozostającymi w elementarnych układach (mąż - żona, chłopak - dziewczyna, matka - syn), a struktura pokoleniowa nierzadko rozszerza się również o dziadków. - W ogóle nie ma akcji. Wszystko polega na dziwnym oczekiwaniu. (...) Najważniejsze jest chyba jednak to, że wszystko dzieje się w języku - wyjaśniał Majcherek. 

Bohaterowie mówią ze sobą "pozornie". - Fosse moim zdaniem tworzy pewną filozofię języka, pewną filozofię mówienia, która decyduje o randze jego sztuk. Ci ludzie nie potrafią ze sobą rozmawiać, zawieszają swoje kwestie. Te zdania są niedopowiedziane. (...) Tak naprawdę to są sztuki egzystencjalne, metafizyczne, a niektórzy uważają, że wręcz mistyczne - przekonywał gość Iwony Malinowskiej. 

"Dziewczynka ze skrzypcami" - sztuka Jona Fossego w Warszawie

Na deskach warszawskiego Teatru Baj można obecnie oglądać spektakl pt. "Dziewczyna ze skrzypcami". Sztuka w reżyserii Ewy Piotrowskiej powstała na podstawie książki Jona Fossego. Jak wyjaśniała reżyserka, dzieło noblisty jest dramatem dla dzieci, a powiastkami filozoficznymi. - Na pewno jego powieści dla dzieci są wymagające. Nie są proste, a bardzo poetyckie. (...) Zupełnie nie mają struktury dramatu, a bardziej strukturę baśni - mówi Ewa Piotrowska w rozmowie z Katarzyną Hagmajer-Kwiatek na antenie radiowej Dwójki.

- Co ciekawe, pracując nad tym tekstem, potrzebowaliśmy coraz mniej słów. To, co zapisywał Fosse, znajdowaliśmy w sytuacjach, napięciach, metaforze. Ostatecznie w spektaklu zostało tylko jedno słowo. Rozmawiałam o tym z Fossem i był tym zachwycony - dodaje Ewa Piotrowska.

mg