Jan Brzechwa - życie i twórczość. "Akademia pana Kleksa" była ucieczką z ponurego świata

Jan Brzechwa, a właściwie Jan Wiktor Lesman, urodził się 15 sierpnia 1898 roku w Żmerynce.  

Pochodził z żydowskiej, zasymilowanej rodziny. Był wnukiem warszawskiego księgarza i wydawcy Bernarda Lesmana. Stryjecznym bratem poety Bolesława Leśmiana, który wymyślił mu pseudonim artystyczny: Brzechwa. Posługiwał się też pseudonimami Szer-Szeń oraz Inspicjent Brzeszczot.

Ukończył Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Był specjalistą w dziedzinie prawa autorskiego, pracował m.in. jako radca prawny ZAiKS-u i Spółdzielni Wydawniczej "Czytelnik".

"Zawsze w trakcie spotkań z czytelnikami przedstawiam się za pomocą mojej biografii, życiorysu. Powtarzanie ciągle tego samego stało się tak nudne, że od pewnego czasu postanowiłem zmieniać dane biograficzne. Zresztą samo życie wskazuje na to, że te dane są czymś całkowicie płynnym. 

Na przykład kierowniczka domu kultury w jednym z miast powiatowych powiedziała do zgromadzonych w klubie ludzi: proszę państwa, mam przyjemną wiadomość do zakomunikowania, w czwartek wystąpi u nas nasz znany poeta, pan Jan Brzytwa. Często mi się zdarza słyszeć moje nazwisko w formie Grzywka czy Drzewko" - powiedział poeta w jednym z archiwalnych wywiadów.

Czytaj także:

Ucieczka z ponurego świata

Jan Brzechwa pierwsze wiersze publikował jako nastolatek w piotrogrodzkim "Sztandarze" oraz w kijowskich "Kłosach Ukraińskich". Podczas studiów dorabiał jako autor tekstów satyrycznych, piosenek i skeczy. W 1926 roku ukazał się tom jego poezji "Oblicza zmyślone".

Popularne do dziś wiersze "Pomidor", "Żuraw i czapla" czy "Na starganie" pojawiły się w tomiku "Tańcowała igła z nitką" wydanym w roku 1938. Rok później czytelnicy zaczytywali się w "Sójce" z tomu "Kaczka Dziwaczka".

"Brzechwa potrafił zerwać z dominującą w dwudziestoleciu międzywojennym konwencją naśladowania Marii Konopnickiej, inspirowania się folklorem ludowym. Brzechwa, wraz z Julianem Tuwimem, stworzyli nowy typ poezji dla dzieci, która nie kala się dydaktyzmem. Oddaje świat widziany z perspektywy takiego mimowolnego humoru logicznego myślenia dziecka. Brzechwa potrafił w języku poetyckim odtworzyć sposób myślenia dziecięcego" - stwierdził prof. Grzegorz Leszczyński (wypowiedź archiwalna).

W 1946 roku (Brzechwa uniknął wywózki do getta/obozu, w tym okresie był robotnikiem rolnym w gospodarstwie na Służewcu) powstała "Akademia pana Kleksa". To historia 12-letniego Adasia Niezgódki, który zostaje umieszczony w tytułowej akademii wraz z 23 innymi chłopcami o imionach zaczynających się na literę A. Opiekuje się nimi pan Kleks z pomocą Mateusza - uczonego szpaka, który wymawia jedynie końcówki wyrazów. 

Była to dla Brzechwy ucieczka z ponurego świata. Pierwowzorem Ambrożego Kleksa był podobno Franc Fiszer, legendarna postać międzywojennej warszawskiej bohemy. W tej fantastycznej powieści można odnaleźć odniesienie do ponurych i groźnych czasów okupacji - to choćby nazwisko Kleks, czyli żyd. Także watahy wilków terroryzujące ludzi. Niektórzy uważają, że są tam wyraźne odniesienie do Holokaustu.  

W latach 1961 i 1965 ukazały się "Podróże pana Kleksa" i "Tryumf pana Kleksa".

Czytaj także:

W latach 50. XX wieku Brzechwa pisał socrealistyczne wiersze propagandowe, gloryfikujące partię (do której sam nie należał) i ustrój socjalistyczny. W latach późniejszych nie angażował się w twórczość polityczną, uchodził za biernego kontestatora ustroju. 

Zmarł z przyczyn naturalnych 2 lipca 1966 roku w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.