Dwie różne biografie, jeden cel - Joachim Lelewel i książę Adam Jerzy Czartoryski

Adam Jerzy Czartoryski był uczestnikiem wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku w obronie Konstytucji 3 maja. Po ostatnim rozbiorze Polski znalazł się na dworze Katarzyny II w Petersburgu, gdzie zaprzyjaźnił się z jej wnukiem księciem Aleksandrem.

W 1801 roku, kiedy Aleksander został carem Rosji, zaczął wspinać się po szczeblach kariery politycznej w Imperium Rosyjskim. Był wrogiem Napoleona i jego wizji Europy. Po Kongresie Wiedeńskim 1815 roku, kiedy powstało Królestwo Polskie z królem Aleksandrem, Czartoryski pełnił kolejne funkcje publiczne.

Co takiego się wydarzyło, że zmienił front i po wybuchu powstania listopadowego został prezesem powstańczego Rządu Narodowego, w którym zasiadał także Joachim Lelewel, a po upadku zrywu emigrował do Paryża, bo car, wtedy już Mikołaj I, wydał na niego wyrok śmierci?

Do czasu wybuchu powstania listopadowego Joachim Lelewel zajmował się historią i uczył jej. Następnie był urzędnikiem w Księstwie Warszawskim, a rosyjską klęskę Napoleona w 1812 roku opisał słowami: "ozięble patrząc na rejteradę wojsk napoleońskich znad Berezyny, całą zimę wypoczywałem…". Po 1815 roku został cenionym przez studentów wykładowcą historii na uniwersytetach: w Wilnie i w Warszawie. Miał swój udział w działalności wileńskich Filomatów i Filaretów.

W stolicy Królestwa Polskiego o jego pozycji może świadczyć fakt, że przed wybuchem powstania listopadowego przywódcy spisku konsultowali z nim zaplanowane działania. W czasie zrywu domagał się pozbawienia cara tytułu króla Polski oraz wzywał naród polski i rosyjski do wspólnej walki przeciwko carowi.

Krytycy Lelewela uważają, że jego największą "zbrodnią" historyczną było jego powstańcze hasło: "Za wolność naszą i waszą".

Po upadku powstania, tak jak Czartoryski, został emigrantem w Paryżu, ale niebawem otrzymał nakaz opuszczenia Francji pod wpływem nacisków Rosji. Osiadł w Brukseli. Był zwolennikiem demokracji i ustroju republikańskiego. Do upadku Wiosny Ludów angażował się w różne inicjatywy polityczne, których uczestnikiem był np. Karol Marks.

Ostatnie lata życia poświęcił nauce. Nazywany jest pierwszym nowoczesnym historykiem. Zmarł w 1861 roku, tak jak starszy od niego o 16 lat książę Adam Jerzy Czartoryski.

Czartoryski w Paryżu kierował konserwatywno-liberalnym obozem politycznym znanym pod nazwą Hotel Lambert. Odwoływał się do Konstytucji 3 maja i idei odrodzonej Polski jako monarchii konstytucyjnej. Należał do najbardziej znanych Polaków swojej epoki. 

Czytaj także:

Dwie różne biografie, jeden cel: książę Adam Jerzy Czartoryski i Joachim Lelewel - jak wpłynęli na przyszłość Polski?

Tytuł audycji: Historia żywa

Prowadzi: Dorota Truszczak 

Gość: prof. Andrzej Nowak (historyk, publicysta, nauczyciel akademicki, sowietolog, autor "Dziejów Polski")

Data emisji: 24.05.2021

Godzina emisji: 23.06

kk/ans