Ełk. Największe miasto Mazur przepełnione historią

W epoce prehistorycznej, do której nie ma jednak źródeł pisanych, tereny dzisiejszego Ełku zamieszkiwała ludność pruska i jaćwieska. - Z kolei pisane początki dziejów Ełku wiążą się z końcem XIV i początkiem XV wieku, kiedy to terytorium podbił Zakon Krzyżacki (…). To nie do końca prawda, że Prusowie czy Jaćwingowie zostali wytępieni całkowicie przez Zakon Krzyżacki. Oni przegrali wojny, zostali zdziesiątkowani, ich liczba znacząco się zmniejszyła, ale to nie oznacza, że zupełnie wyginęli - mówi Jakub Knyżewski, historyk i germanista.

Spacerując po Ełku, warto odwiedzić dawny zamek krzyżacki. Obiekt ten od końca XIX wieku do lat 70. poprzedniego stulecia pełnił funkcję więzienia. - Zamek położony jest na Jeziorze Ełckim, które jest połączone groblą z mostem, miastem i z drugim brzegiem - dodaje gość Jedynki.

Ełcka Kolej Wąskotorowa

Ełcka Kolej Wąskotorowa jest jedyną z nielicznych kolei tego typu na terenie Polski, a jedyną na Warmii i Mazurach, czynnie funkcjonującą do dziś. Radiowa Jedynka zajrzała do lokomotywowni.

- To jest przestrzeń sprzed 110 lat, kiedy EKW została po raz pierwszy oddana do użytku. Mieścimy się w części warsztatowej, gdzie dokonywano napraw. Jest to pracownia kowalska z oryginalnie zachowanym piecem. Kowala kojarzymy bardziej z pracami artystycznymi, natomiast 100 lat temu wykonywał rzeczy bardziej praktyczne, jak części zamienne do lokomotyw parowych i wagonów. Tego nie można było zamówić, więc trzeba było wszystko wytworzyć ręcznie na miejscu - opowiada Łukasz Zyskowski z Muzeum Historycznego w Ełku.

W lokomotywowni pracowało wtedy kilkadziesiąt osób. Trzeba było utrzymać tabor w pełnej sprawności, ponieważ przejazdy koleją wąskotorową odbywały się kilka razy w ciągu dnia. Pierwszy pociąg odjeżdżał już o 4 lub 5 nad ranem, więc prawdopodobnie praca tutaj trwała całą dobę. Tym bardziej że parowozów praktycznie nie wygaszało się. - Bardziej opłacało się zostawić parowóz pod parą, żeby sobie chodził nawet na mniejszych obrotach, ale żeby cały czas był gotowy, ponieważ łatwiej było go w razie potrzeby uruchomić i puścić na szlak - wyjaśnia Łukasz Zyskowski.

Ełcki Skarb. Jak został odkryty?

W Muzeum Historycznym znajduje się ełcki skarb, czyli blisko 700 zabytkowych monet, które znaleziono na głównej ulicy miasta podczas remontu w 2020 roku. Jest to największe znalezisko archeologiczne w historii Ełku. Skarb pochodzi z połowy XVII wieku. Są to monety inflanckie z Prus Książęcych, ówczesnej Rzeczypospolitej, a także pojedyncze sztuki z innych państw europejskich.

- Skarb na początku został poddany inwentaryzacji, a w ubiegłym roku dzięki pomocy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego poddano go konserwacji. Monety wyglądają na taki stan, w jakim prawdopodobnie były pierwotnie. Został też zbadany stan pierwiastkowy tych monet (…). W tym roku skarb zostanie zdigitalizowany, czyli monety będą sfotografowane i umieszczone w internecie. Na koniec roku planujemy zrobienie wystawy, aby pokazać już drugi raz te monety ze skarbu ełckiego zakonserwowane w pełnej krasie - dopowiada dr Rafał Żytyniec, dyrektor Muzeum Historycznego w Ełku.

Jakie były zwyczaje wielkanocne?

Magda Szumska, kierownik Działu Edukacji w Muzeum Historycznym, przybliża nam zwyczaje wielkanocne związane z Mazurami. - Lud mazurski Święta Wielkanocne spędzał trochę inaczej niż my dzisiaj. Nie było zwyczaju święcenia pokarmów w Wielką Sobotę, śniadanie wielkanocne było postne, zupełnie nie jadło się mięsa i nie było zwyczaju oblewania się wodą w Poniedziałek Wielkanocny. Za to szmyrano się gałązkami jałowca. Dziewczyny mogły się od tego wykupić, dając chłopcu pisankę, którą same namalowały - zdradza.

Ełk miastem z zabytkami

Ełk, mimo zniszczeń wojennych, w dalszym ciągu posiada interesujące zabytki. - Położenie Ełku było bardzo niekorzystne, ponieważ było to najdalej na wschód wysunięte miasto Prus Wschodnich. Wszystkie konflikty, jakie się tutaj rozpoczynały pomiędzy Litwą, Polską czy Rosją w czasie zaborów, sprawiały, że to miasto szło na pierwsze uderzenie. Było niszczone w czasie I i II wojny światowej. Natomiast zabytków trochę się zachowało - mówi Dariusz Jurczak, przewodnik turystyczny i edukator.

Największą ciekawostką miasta jest założenie urbanistyczne. Ełk cały czas ma tę samą główną ulicę jak w XV wieku, kiedy miasto było zakładane. Jest to dzisiejsza ulica Wojska Polskiego. Warto również obejrzeć reprezentacyjne kamienice przy ul. Armii Krajowej. - Kamienice ełckie były projektowane przez architektów berlińskich i to się odczuwa, ponieważ w większości to są "kopiuj-wklej" budynki z Berlina. Ełk jako stolica Mazur aspirował do tego, żeby wzorować się na stolicy Niemiec. Do 1945 roku Ełk był miastem niemieckim - kontynuuje gość Jedynki.

- Zabytkowej zabudowy ubyło. Mimo tego że w 1945 roku Ełk został zajęty bez walki, centrum było zniszczone co najmniej w 30-40 proc. Swoje zrobiły zniszczenia powojenne. Powstała też bardzo długa promenada nad brzegiem Jeziora Ełckiego. Jest to 6 km od jednego kąpieliska, przez drugie, do trzeciego - dodaje Jarosław Wasilewski, przewodnik turystyczny.

Woda z wieży ciśnień

Popularną atrakcją Ełku jest również wieża ciśnień. - Została zbudowana w 1895 roku. Ełczanie otrzymali wodę w kranach 20 lat później. Wieża architektonicznie jest bardzo ładna, jest takim naszym symbolem - tłumaczy Antoni Szubzda.

- W rozszerzonej części wieży jest zbiornik na wodę o pojemności 400 m sześc. Pompowano do niego wodę, która swoim ciśnieniem płynęła do miasta. Ujęcie wody było 4 km stąd, poza Ełkiem. Było kilka stacji pomp, które były napędzane silnikami parowymi, później spalinowymi, a następnie elektronicznymi. W tamtym czasie, gdy budowano wieżę ciśnień, odkryto podziemny zbiornik wody. Ełk bierze wodę z tego samego źródła również teraz - zauważa.

Czytaj także: