40. rocznica ogłoszenia stanu wojennego. Kolejna edycja kampanii IPN "Zapal Światło Wolności"

Na znak jedności z rodakami świecę w oknie Pałacu Apostolskiego w Watykanie zapalił m.in. papież Jan Paweł II. Nasza kampania również w tym roku uzyskała Patronat Prezydenta RP Andrzeja Dudy. Start kampanii został zaplanowany na 7 grudnia.

W Teatrze Polskim w Warszawie 13 grudnia po godz. 20.15 rozpocznie się niezwykły koncert, zorganizowany przez IPN. Będzie to muzyczna opowieść o jednym z najbardziej mrocznych okresów w historii PRL. Znakomici polscy artyści, tacy jak Justyna Steczkowska, Kasia Moś czy Janusz Radek, zabiorą widzów w podróż do przeszłości sprzed 40 lat, kiedy władze komunistyczne postanowiły całkowicie zniszczyć wspaniały ruch społeczny, jakim była Solidarność. 

Ogłoszenie stanu wojennego 

13 grudnia to dla Polaków data szczególna. Tego dnia, w roku 1981, niezgodnie z konstytucją wprowadzono na terenie całego kraju stan wojenny. W czasie jego trwania internowano ponad 10 tys. działaczy związanych z Solidarnością. Zginęło około 40 osób, w tym dziewięciu górników z kopalni "Wujek". Już w nocy z 12 na 13 grudnia oddziały ZOMO w całej Polsce rozpoczęły aresztowania opozycjonistów. O wprowadzeniu stanu wojennego poinformował generał Wojciech Jaruzelski, podczas przemówienia w Polskim Radiu i Telewizji Polskiej.

Groźba interwencji społecznej i załamanie gospodarcze 

Wprowadzenie stanu wojennego gen. Wojciech Jaruzelski nazywał "mniejszym złem" podkreślając groźbę interwencji sowieckiej, pogarszającą się sytuację ekonomiczną, brak podstawowych produktów i złą sytuację energetyczną. Prof. Andrzej Paczkowski, autor książki pt. "Wojna polsko-jaruzelska" stwierdził, że nie jest w stanie nadążyć za kolejnymi wersjami odpowiedzi generała na pytanie o przyczyny stanu wojennego. 

- Wersje różnią się w detalach, ale to są zazwyczaj dwie linie, z jednej strony groźba interwencji sowieckiej, z drugiej groźba załamania gospodarczego - mówi w Programie 1 Polskiego dr Tomasz Kozłowski z Biura Badań Historycznych IPN. - Pierwsza z nich moim zdaniem w latach 1980-1981 nie zaistniała. Związek Radziecki już od 1979 roku był uwikłany w militarną interwencję w Afganistanie, a więc tutaj był problem otwarcia drugiego frontu. Po Afganistanie Związek Radziecki spotkał się nie tylko z bardzo dużym potępieniem ze strony społeczności międzynarodowej, ale także z realnymi sankcjami prowadzonymi m.in. przez USA i część państw Europy Zachodniej - opowiada ekspert. 

Problemy ekonomiczne były przyczyną? 

Definicja stanu wojennego określa, że wprowadza się go w przypadku zewnętrznego zagrożenia państwa, spowodowanego m.in. działaniami terrorystycznymi, zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Czy problemy ekonomiczne uzasadniały wprowadzenie stanu wojennego? - Tutaj sytuacja jest bardziej skomplikowana, ponieważ jesienią 1981 roku Kreml zapowiedział, że jeżeli w Polsce nie zostanie wprowadzony stan wojenny, to dostawy ropy naftowej zostaną ograniczone o 50 proc., a dostawy gazu o 30 proc. - podkreśla rozmówca Doroty Truszczak. - Dla Polski te dostawy ze Wschodu wówczas były kluczowe i tak jest do dzisiaj, że to istotny element gospodarki energetycznej - tłumaczy. 

 Wojna z narodem 

Już pierwszej nocy stanu wojennego internowano niemal 3 tys. osób, głównie działaczy Solidarności i innych niezależnych organizacji. Działacze nie mogli się wówczas porozumieć z władzami komunistycznymi. - Są to kwestie polityczne konfliktu na linii władza - Solidarność i chęć gen. Jaruzelskiego do utrzymania niepodzielnej władzy - wyjaśnia gość Jedynki. - Władze nie były w stanie porozumieć się z Solidarnością, ale można powiedzieć, że sytuacja gospodarcza oraz międzynarodowa nie uzasadniała tego, aby stan wojenny wprowadzać w tamtym momencie - słyszymy. 

W audycji ponadto z dr. Grzegorzem Majchrzakiem zastanowiliśmy się, czy rzeczywiście groziła nam wówczas sowiecka interwencja.

Poza tym w audycji:

- Książka: "Podróż na Wschód", autor: Adam Hlebowicz

To zbiór artykułów poświęconych głównie problematyce kresowej, rozważaniom nad znaczeniem pojęcia „Kresy” i przywracaniem pamięci o nich oraz ilustrowany przykładami opis zagłady polskich elit i strat kultury materialnej na Wschodzie. Trzon książki stanowią reportaże o ludziach i miejscach - od ziem utraconych przez Karelię, Bajkał po Kazachstan.

- Było, będzie, czyli wybrane wydarzenia organizowane przez IPN oraz propozycje z portalu PrzystanekHistoria.pl. 

Zobacz też:

Audycja powstaje przy współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej i portalem IPN PrzystanekHistoria.pl.

Tytuł audycji: Przystanek Historia

Prowadzi: Dorota Truszczak

Goście: dr Tomasz Kozłowski, dr Grzegorz Majchrzak (Biuro Badań Historycznych IPN)

Data emisji: 8.12.2021 r. 

Godzina emisji: 19.30

ans