Logo Polskiego Radia
Audycje
Co po Noblu? 15.04.2011
Polska do dziś doczekała się 4 laureatów literackiej nagrody Nobla. Wyróżnieni zostali Henryk Sienkiewicz w 1905 roku, Władysława Reymont w 1924 roku, Czesław Miłosz w 1980 i w 1996 roku Wisława Szymborska. Pokojową Nagrodę Nobla otrzymał Lech Wałęsa w 1983 roku, a Maria Skłodowska-Curie została wyróżniona dwukrotnie w dziedzinie fizyki i chemii (odpowiednio w 1903 i 1911 roku).

Czesław Miłosz zapytany przez Małgorzatę Mietkowską: Czy łatwo jest być laureatem nagrody Nobla? Odpowiedział: - Nie wiem czy Pani przypomina sobie wierszyk z Pana Jowialskiego Fredry: "Przepraszam za niezręczność, jestem nowym katem, pierwszy raz mnie wieszają, nie poznam się na tem" więc chyba to jest odpowiedź. To zupełnie nowe doświadczenie. Nie bardzo aspirowałem do tej całej sprawy. Nie należałem do grupy tych, którzy marzą o Noblu, bo to jest niezdrowe.

- Jeżeli to ma być ukoronowanie to co dalej? co potem? Lepiej patrzeć na to jako epizod, mając nadzieję, że będzie się pisać co raz lepiej.

Czesław Miłosz nagrodę Nobla otrzymał 24 lata przed śmiercią. Bez wątpienia można uznać, że jego życzenie "o pisaniu co raz lepiej" ziściło się. Po roku 1980 wydał jeszcze 31 dzieł, już sama ta liczba jest imponująca. W 1989 roku zakończył Przekłady Biblii, które rozpoczął w 1977 roku. Ostatnim tomem, wydanym już pośmiertnie w 2006 roku, jest zbiór "Wiersze ostatnie".

Pytany przez Małgorzatę Mietkowską o swoje dalsze największe marzenie odpowiadał żartem: "Zostać kardynałem". Następnie, już serio wyjaśniał, że chce traktować Nobla jak coś, co się zdarzyło i nie powinno mu przeszkadzać w tym, co robił dotychczas.

Wydaje się, że Nagroda Nobla i wydarzenia, które nastąpiły po niej, m.in. te, o których opowiadała nam Krystyna Budniewska, pozwoliły Czesławowi Miłoszowi wrócić do Polski.

Co z innymi Noblistami?

Najmniej szczęścia i czasu, aby wykazać się zdolnościami pisarskimi po wyróżnieniu przez szwedzką akademię miał Władysław Reymont. Już w 1924 roku, gdy otrzymał nagrodę, ciężko chorował na serce. Nie udało mu się przybyć nawet na uroczystość wręczenia wyróżnienia. Źródła podają, że dyplom i czek na 116 718 koron szwedzkich autorowi "Chłopów" przysłano do Francji. W 1925 roku, gdy wydawało się, że choroba ustąpiła, wybrał się na zjazd chłopski do Wierzchowic koło Tarnowa. Niedługo po przybyciu do Polski Władysław Reymont zmarł w Warszawie, 5 grudnia 1925 roku. Rok Władysława Reymonta obchodziliśmy w 2000 roku.

Henryk Sienkiewicz był pierwszym Polakiem wyróżnionym nagrodą Nobla w dziedzinie literatury. W 1905 roku odebrał go za całokształt twórczości. Bardzo ważnym jest już samo przemówienie. Sienkiewicz mówił, że zaszczyt ten jest szczególnie ważny dla syna Polski. Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysięcznych dowodów, że żyje.(...) Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać. Henryk Sienkiewicz w 1903 roku podjął pracę nad powieścią "Na polu chwały", miała być nową trylogią. Był pisarzem, dla którego ojczyzna była bardzo ważna. Pisał: "Należy miłować ojczyznę nade wszystko i należy myśleć przede wszystkim o jej szczęściu".

Najgłośniejsza, po Trylogii, powieść Henryka Sienkiewicza a na pewno znana dzieciom "W pustyni i w puszczy" powstała 5 lat po wyróżnieniu przez szwedzką akademię. W 1910 roku była publikowana w odcinkach w "Kurierze Warszawskim".

Angażował się w działalność patriotyczną, był współzałożycielem Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Zmarł w 1916 roku, 11 lat po Noblu.

W zaszczytnym gronie polskich laureatów Nobla w dziedzinie literatury znalazła się również kobieta, Wisława Szymborska. Komitet nagrody wyróżnił ją w 1996 roku "za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości". 

Wisława Szymborska z humorem rozpoczęła swój noblowski odczyt: - Podobno w przemówieniu pierwsze zdanie jest zawsze najtrudniejsze. A więc mam je już poza sobą... Mówiła o roli  poety, o jego pracy, o tym, że nikt nie robi filmów o poetach. Najważniejszym zdaniem jest chyba ostatnie zdanie tego odczytu: "Wygląda na to, że poeci będą mieli zawsze dużo do roboty".

Zgodnie z tym ostatnim zdaniem swej wypowiedzi poetka pracuje. Nigdy nie pisała dużo. Nie należy do twórców, którzy co roku wydają nowy tomik poezji.  Tomik "Tutaj" wydany w 2009 roku jest trzecim premierowym tomikiem wierszy, wydanym od czasu przyznania Szymborskiej literackiej nagrody Nobla w 1996 roku. Dwa wcześniejsze to "Chwila" (Znak, 2002) i "Dwukropek" (wyd. a5, 2005). Miłośnicy poezji Szymborskiej mogą również sięgać po zbiory jej poezji (od 1996 roku ukazały się "Widok z ziarnkiem piasku" 1996, "Sto wierszy – sto pociech" 1997, "Rymowanki dla dużych dzieci" 2003, "Miłość szczęśliwa i inne wiersze" 2007.

Stanisław Barańczak napisał kiedyś o Wisławie Szymborskiej: "to nie tylko poetka, która z zasady nie pisze złych, ani nawet średnich wierszy. To również poetka, której każdy pojedynczy wiersz jest więcej niż wierszem wybitnym: jest odkryciem."