Literackie Nagrody Nobla w Polsce. Kim są polscy nobliści?
Abdulrazak Gurnah urodził się w 1948 roku na wyspie Zanzibar, a od 1968 roku mieszka w Wielkiej Brytanii. Opublikował 10 powieści, a także opowiadania. Temat uchodźców przewija się w całej jego twórczości, zaczął pisać w wieku 21 lat. Jego debiutancka powieść "Memory of Departure" (Wspomnienie wyjazdu) została wydana w 1987 roku. Potem ukazały się m.in.: "Pilgrims Way" (1988), "Dottie" (1990), "Paradise" (1994), "Admiring Silence" (1996), "By the Sea" (2001), "Desertion" (2005) i "The Last Gift" (2011).
07:17 2021_10_07 15_42_58_PR2_Wybieram_Dwojke.mp3 Katarzyna Hagmajer-Kwiatek i David Pilling o twórczości Abdulrazaka Gurnaha, laureata Literackiej Nagrody Nobla (Wybieram Dwójkę)
Jak powiedziała Katarzyna Hagmajer-Kwiatek, Akademia Szwedzka tym razem zachowała się trochę przewidywalnie i trochę zaskakująco. - Spodziewano się, że laureatem zostanie autor z Dalekiego Wschodu, Haruki Murakami był wielokrotnie wymieniany jako kandydat do nagrody. Abdulrazak Gurnah pisze po angielsku, dlatego mówię o pewnej zachowawczości Akademii.
O tym, czy Abdulrazak Gurnah jest popularnym pisarzem w Wielkiej Brytanii, na antenie Dwójki mówił David Pilling z "Financial Times". - To nie jest bardzo znany pisarz, był w finale Nagrody Bookera, kilkakrotnie go nominowano, ale to było już dość dawno. W tym roku został finalistą Nagrody Orwella za książkę z gatunku "political fiction". Powiedziałbym więc, że jest znanym pisarzem, ale jego czytelnicy z pewnością mieli uczucie, że jest bardzo niedoceniony. Również, że prezentuje własny styl i perspektywę. Ci, którzy dostrzegli to wcześniej zapewne cieszą się, że teraz będzie znany szerszej publiczności.
Czytaj też:
David Pilling zwrócił uwagę na jeszcze jedną cechę pisarstwa Gurnaha. - Opisuje ludzi, którzy nie są pierwszoplanowymi postaciami tej wielkiej historii, czasami wręcz są jej wyrzutkami. "Afterlives" to historia brutalnego i rasistowskiego niemieckiego kolonializmu we wschodniej Afryce przed I wojną światową. Obserwujemy ją z perspektywy bardzo różnych ludzi, również Niemców. Przede wszystkim jego postaci są ludźmi żyjącymi w swoich czasach, nie są symbolami dobra lub zła, choć historia często ich przerasta, nie mogą w pełni jej kontrolować.
Katarzyna Hagmajer-Kwiatek mówiła, że prawdopodobnie to właśnie ostatnia książka Gurnaha "Afterlives" zostanie jako pierwsza przetłumaczona na język polski. - Warto wspomnieć, że to pierwszy od 35 lat czarnoskóry noblista z literatury. Należy do brytyjskiego kręgu kultury, a jednocześnie jest mocno zakorzeniony w tanzańskiej tradycji, nieustannie powraca do doświadczenia uchodźstwa.
Początki Nagrody Nobla
Szwedzką Akademię, na wzór Akademii Francuskiej, założył król Gustaw III w 1786 r. Liczy ona 18 członków, a w jej skład wchodzą pisarze, poeci, filolodzy i językoznawcy. Jej statutowym zadaniem było opracowywanie wielkiego słownika języka szwedzkiego, a także organizacja konferencji, przyznawanie nagród i stypendiów oraz wydawanie monografii szwedzkich pisarzy.
W 1897 r. członkowie Akademii dowiedzieli się z testamentu Alfreda Nobla - wynalazcy dynamitu - że mają stanowić jury międzynarodowej nagrody, przyznawanej co roku jakiemuś pisarzowi za "najwybitniejsze dzieło o tendencjach idealistycznych". Zadaniem gremium była troska o czystość języka szwedzkiego i popularyzowanie szwedzkiej literatury, jego członkowie nie czuli się powołani do oceniania literatury światowej. Pięć lat później - w 1901 roku - uznali jednak, że francuski poeta Rene Sully Prudhomme spełnia podane w testamencie Nobla kryteria i przyznali mu nagrodę.
Kto zgłasza kandydatów?
Kandydatów do literackiego Nobla zgłaszają poprzedni laureaci, członkowie podobnych akademii w innych państwach, profesorowie literatury i historii literatury z uczelni akademickich, przewodniczący związków pisarzy, PEN-klubów z całego świata oraz sami członkowie Szwedzkiej Akademii.
Kandydatury można zgłaszać do końca stycznia. Jest ich zazwyczaj ok. 500, po pierwszej selekcji zostaje 150-200 nazwisk.
W marcu lista nazwisk zawęża się do 10-20 pozycji, przed wakacjami obejmuje maksymalnie 5-8 propozycji. We wrześniu dyskutuje się przeważnie już tylko nad dwiema kandydaturami. Głosowanie odbywa się następująco: sekretarz Akademii obchodzi stół ze srebrną tacą, a akademicy składają na niej karteczki z wybranym nazwiskiem. Obowiązuje absolutna większość głosów - jeżeli nie uda się za pierwszym razem, głosowanie odbywa się ponownie.
Czytaj też:
Laureaci Literackiej Nagrody Nobla
Najmłodszym literackim noblistą był Rudyard Kipling, który w 1907 roku, gdy przyznano mu nagrodę, miał zaledwie 42 lata, najstarszą laureatką była Doris Lessing, którą nagrodzono w wieku 88 lat.
W historii literackiego Nobla tylko dwóch pisarzy nie przyjęło nagrody - Jean Paul Sartre (argumentował, że "pisarz nie powinien dać się przekształcić w instytucję") i Borys Pasternak (któremu przyjęcia nagrody zakazały władze sowieckie).
W 2020 roku nagrodę przyznano amerykańskiej poetce Louise Glück. Jest ona 16. kobietą, którą w tej kategorii wyróżniła Akademia Szwedzka.
Polscy laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie literatury
Literacka Nagroda Nobla przyznawana jest od 120 lat. Dotychczas zostało nią wyróżnionych 117 osób, w tym pięcioro polskich pisarek i pisarzy. Byli to: Henryk Sienkiewicz (1905), Władysław Reymont (1924), Czesław Miłosz (1980), Wisława Szymborska (1996), Olga Tokarczuk (2019 - za rok 2018).
***
Autorka: Katarzyna Hagmajer-Kwiatek
Gość: David Pilling (dziennikarz "Financial Times")
Data emisji: 7.10.2021
Godzina emisji: 15.40
Materiał wyemitowano w audycji "Wybieram Dwójkę".
PAP/mo
