Naszą przewodniczką po tym magicznym miejscu jest Beata Lewandowska Kaftan, autorka książek „Afryka jest kobietą” oraz „Dotyk Afryki”, która zaprosi na spotkania globtroterów zatytułowane: „Maski tańczą pod baobabem. Opowieści z Mali”.
- Dlaczego Afryka jest kobietą? Podczas podróży po Afryce bardzo często spotykałam kobiety, które robiły na mnie ogromne wrażenie i pomyślałam sobie, że powinnam opisać ich historię i życiorysy. Często niełatwe, z których czerpałam bardzo dużo lekcji. Szczególnie w tradycyjnych społeczeństwach, np. społeczeństwach pasterskich rola mężczyzny miała duże znaczenie. Teraz zaczyna słabnąć, bo życie się zmienia. Tracą swoje tereny łowieckie. Cywilizacja wkracza często na ich obszary. W związku z tym mężczyźni tracą trochę na znaczeniu i kobiety w coraz większej mierze przejmują rolę głów rodziny, choć mężczyźni niechętnie to przyznają – mówi Beata Lewandowska-Kaftan. – W ogóle, myślę, że teraz jest czas kobiet. A w Afryce widać to bardzo wyraźnie.
Ale pojęcie „Afryka” jest bardzo szerokie. Na to również zwraca uwagę nasza gościni, wskazując na różnice kulturowo-społeczne w poszczególnych krajach. „Nie ma jednej Afryki. To zresztą już pięknie Kapuściński napisał. To jest jeden, wielki kosmos. Afryka nie istnieje. Istnieją tysiące Afryk, tysiące cywilizacji, tysiące społeczeństw, ludów mówiących różnymi językami, hodujących różnym tradycjom…”. To w jaki sposób odbieramy ten „kosmos” zależy od nas – czy chcemy poznać daną kulturę od kuchni? Może wystarczy nam zwiedzanie atrakcji turystycznych?
Jestem kowalem, szewcem, tkaczem. Jestem czarny i jestem biały. Bo czy można powiedzieć, że Mali to kraj czarnych albo też kraj białych? Mali jest krajem wszystkich kolorów. Kto wie czy moc tej ziemi, jej tajemnica, nie polega właśnie na tym, że ludzie dawno nauczyli się tutaj czerpać od innych, zachowując siebie. Alpha Oumar Konaré, prezydent Mali
Jak przygotować się na podróż w nie-znane?
Beata Lewandowska-Kaftan podkreśla wagę świadomego bycia w danym kraju. Warto być ciekawym „codziennego życia”, warto wychodzić poza utarte szlaki. Jedną z przydatnych umiejętności jest znajomość choćby kilku słów w języku danego kraju. Nie mówimy tu o językach kolonistów – angielskim czy francuskim – ale o suahili (Afryka Wschodnia) czy bambara (Mali). Jeśli umiemy się przywitać, powiedzieć cokolwiek w języku ludzi, którzy tam mieszkają, otwiera to ich drzwi i serca, mówi podróżniczka.
- Myślę, że każda dawka wiedzy o miejscu, do którego się wybieramy, ogromnie tę podróż wzbogaca. Niektórzy wyznają taką zasadę „lecę i niech mnie to zaskoczy”. Szanuję, aczkolwiek ja podchodzę do tego zupełnie inaczej. Jeśli wybieram się w jakieś nowe miejsce, to staram się o nim jak najwięcej dowiedzieć, żeby rozumieć, na co patrzę. Już od samego początku. Oczywiście najwięcej dowiem się na miejscu. Skręcając w boczne ścieżki, nie poruszając się wyłącznie po oczywistych szlakach, rozmawiając z ludźmi.
Przyda się miejscowy przewodnik – osoba, która będzie naszym tłumaczem. Jak znaleźć takiego człowieka? Beata Lewandowska-Kaftan uśmiecha się:
- Zwykle to jest takie taki łańcuszek ludzi dobrej woli. Zwykle pierwsza osoba, z którą się spotkamy, będzie nas prowadzić do kolejnych osób, których szukamy i zawsze jest to możliwe.
Warto też wiedzieć, czego nie można. Poznanie podstawowych tabu dotyczących ubrania, zachowania pozwala na uniknięcie problemów. Wskazuje też na szacunek do gospodarzy – należy pamiętać, że my jesteśmy jedynie gośćmi w ich kraju. „Otwartość, uważność i duży szacunek do ludzi i miejsca to podstawa” kwituje Lewandowska-Kaftan.
Mali. Biedny kraj niezwykle bogaty kulturowo
W najbliższy wtorek w warszawskim DK Kadr będziemy mogli spotkać się z podróżniczką i wysłuchać jej opowieści o Mali.
- Samo imperium Mali w średniowieczu było wielkości całej Europy Zachodniej. To był olbrzymi, bogaty kraj, który oczywiście był na celowniku arabskich podróżników i kupców, którzy przyjeżdżali tam handlować, a później także głosić islam. To jest kraj, w którym ten islam panuje, natomiast każdy z ludów praktycznie zachował swoją odrębność. Bo Mali to kraj, w którym żyje kilkadziesiąt różnych ludów mówiących różnymi językami. Ludów o pięknych, rozbudowanych mitologiach, wierzeniach, tradycjach.
Punktem wyjścia opowieści beaty Lewandowskiej-Kaftan będą Dogoni. Ich Słynny taniec masek często jest tym, co przyciąga do Mali. To niezwykły lud żyjący w łuku Nigru, który od ubiegłego wieku zadziwia etnografów, podróżników niezwykle rozbudowaną mitologią, bardzo zaawansowaną wiedzą astronomiczną i fantastycznymi wierzeniami.
W mitologii Dogonów spotkamy na przykład miks teorii wielkiego wybuchu i wiary w to, że słowo spowodowało, iż życie pojawiło się na Ziemi. Europejczykom przypomni to Ewangelię – na początku było słowo.
- W Bamako znajdziemy z całą pewnością kogoś, kto mówi w znanym nam języku, a sam jest albo pochodzi z którejś z miejscowości dogońskich, albo ma tam rodzinę. W związku z tym warto, żeby ktoś taki do tej wsi nas wprowadzał. Ponieważ spacer po wsi dogońskiej, to jest misterium, tam jest tyle rozmaitych symboli… Jeśli będziemy spacerować sami – połowy nie zauważymy albo opatrznie zrozumiemy.
O niezwykłej mitologii opowiada jeden z bardziej znanych z Mali zwyczajów – taniec masek.
- Taniec masek to jest fantastyczne przeżycie, ponieważ rzeczywiście jest to misterium śpiewu i tańca, w którym każda maska symbolizuje albo wydarzenie z historii Dogonów, albo odnosi się do jakiejś części mitów. No, to jest rzeczywiście fantastyczny teatr, dzięki któremu możemy się o tej kulturze bardzo dużo dowiedzieć.
Dogoni. Zamaskowane plemię z Mali
Mali to różnorodność i współistnienie
Nasza gościni sięga po swoją książkę „Dotyk Afryki”:
- Jeśli Pani pozwoli, to przeczytam coś, co dobrze charakteryzuje Mali. To fragment z przemówienia wielkiego prezydenta Mali, który nazywał się Alpha Oumar Konaré:
Ja, Alpha, jestem Bambarą, jestem Foulanim, jestem Songhajem, Tuaregiem, Soninke i Senufo. Jestem po trosze wszystkim. Jestem kowalem, szewcem, tkaczem. Jestem czarny i jestem biały. Bo czy można powiedzieć, że Mali to kraj czarnych albo też kraj białych? Mali jest krajem wszystkich kolorów. Kto wie czy moc tej ziemi, jej tajemnica, nie polega właśnie na tym, że ludzie dawno nauczyli się tutaj czerpać od innych, zachowując siebie.
Ja myślę, że to jest najlepszy możliwy opis, definicja tego, czym potrafią być rozmaite afrykańskie kraje i regiony. Potrafią być taką niezwykłą mieszanką… właściwie nie „mieszanką”. Współistnieniem. Rozmaitych ludów bardzo się od siebie różniących, czerpiących od siebie nawzajem, a jednocześnie pozostających w kręgu swojej kultury, swoich wierzeń. To jest niezwykła umiejętność, o której rzadko myślimy, gdy myślimy o Afryce jako kontynencie pełnym przemocy i konfliktów – podkreśla Beata Lewandowska-Kaftan.
Beata Lewandowska-Kaftan, pisarka i podróżniczka z Aleksandrą Faryńską w studiu Dwójki
Poza tym w audycji:
- Podlasie to region, gdzie wciąż można podziwiać przykłady pięknej zabytkowej architektury. Trudno o bardziej wdzięczny materiał do przenoszenia na kartki papieru. Artysta Paweł Koda czyni to za pomocą piórka. Właśnie rysunek architektoniczny piórkiem potrafi skoncentrować uwagę na tych elementach, które nie łatwo dostrzec nawet w fotografii. Prace Pawła Kody z regionu Podlasia można podziwiać w Podlaskim Instytucie Kultury. Miejsce z mikrofonem Dwójki odwiedziła Maria Czok.
04:47 PORANEK DWÓJKI Dwojka 2024_03_02-07-49-51.mp3 Wystawa rysunków Pawła Kody w Podlaskim Instytucie Kultury (Dwójka/Poranek Dwójki)
- Magazyny muzealne kryją wiele skarbów niedostępnych zwykłemu zwiedzającemu. Niestety, wszystkich nie da się wyeksponować w jednym miejscu i czasie. Aldona Łaniewska-Wołłk odwiedziła magazyny Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Towarzyszyła jej Anna Kozak – kustoszka działu etnograficznego tej placówki, która zaprezentowała najstarsze i najcenniejsze gorsety w kolekcji muzeum. Gorsety z kolekcji muzeum można oglądać m.in. na wystawie stałej w gmachu głównym placówki przy ul. Krupówki w Zakopanem.
06:57 PORANEK DWÓJKI Dwojka 2024_03_02-08-21-03.mp3 Najstarsze góralskie gorsety w magazynach Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem (Dwójka/Poranek Dwójki)
- „Archiwum Jana Taciny – opracowanie, udostępnianie i popularyzacja” to projekt popularyzujący archiwum etnograficzne folklorysty, etnografa z Oldrzychowic na Zaolziu. Pod koniec lata 60. XX wieku rozpoczął pracę w dziale etnografii Muzeum Okręgowego w Bielsku-Białej. Prowadził badania terenowe dotyczące folkloru muzycznego i słownego oraz dokumentował sylwetki instrumentalistów, śpiewaków, gawędziarzy, a także poetów ludowych z powiatu bielskiego. W sumie zebrał kilkanaście tysięcy zapisów tekstów, pieśni i tańców, zaś archiwum, które pozostawił po sobie w bielskim muzeum liczy około dwóch tysięcy pozycji. Kilka lat temu archiwum Jana Taciny zaczął odkrywać etnolog Dariusz Kocemba. Rozmawiała z nim Mariana Kril.
07:32 PORANEK DWÓJKI Dwojka 2024_03_02-08-39-11.mp3 Archiwum Jana Taciny wg etnografa Dariusza Kocemby (Dwójka/Poranek Dwójki)
- W cyklu „Pasja wg Łukasza” etnograf i historyk sztuki Łukasz Ciemiński mówił o motywie Matki Boskiej Bolesnej w pasyjnej sztuce ludowej powiemy o kolejnych wizerunkach pasyjnych w sztuce ludowej. >> Podcast na Youtube <<
Okładka płyty "Kołysanki dla świata" zespołu Sutari
- Z grupą Sutari o ich najnowszej płycie „Kołysanki dla świata” rozmawiała Magdalena Tejchma. Piąty album zespołu Sutari – #kołysankidlaświata – nawiązuje do jednej z najstarszych tradycji wokalnych - kołysanek. To muzyczny dialog ze współczesnością, wypełniony brzmieniem tradycyjnych instrumentów, polifonicznych melodii i transowych rytmów. Tak jak rodzic śpiewając kołysanki swojemu dziecku przekazuje miłość, wiedzę i zaklęcia ochronne, artystki tkają pieśni, przeganiają zło, wzywają do pokoju.
11:18 PORANEK DWÓJKI Dwojka 2024_03_02-09-15-58.mp3 Sutari o albumie "Kołysanki dla świata" (Dwójka/Poranek Dwójki)
Słuchaliśmy:
7.09 Charlie Chaplin Smile (Theme from Modern Times) Philippe Quint (3:59)
7.15 Sutari Kobierzec (5:09)
7.25 Johannes Brahms 6 Lieder Op. 85 No. 6 In Waldeinsamkeit Rudolf Buchbinder (2:08)
7.29 Anna Riveiro, Michał Pindakiewicz Mamulu moja (3:34)
7.34 Susanna Jara Banduryste (4:15)
7.43 Dziczka Isuse moj prelubeżnyj (3:28)
7.52 Regina Carter Pavane (5:24)
8.02 Grzegorz Fitelberg, Symfonia e-moll op.16 cz IV Finał (5:40)
Orkiestra Filharmonii Poznańskiej dyr. Łukasz Borowicz
DUX 2023
8.09 Sona Jobarteh, Ballake Sissoko Ballake Sissoko (4:56)
8.15 Skład Niearchaiczny Smutno (4:22)
8.26 Giuseppe Tartini, La Serenissima, Adrian Chandler 12 Sonatas and Pastorale Op. 1 No. 1 Violin Sonata in A Major III. Presto (4:37)
8.32 Sutari Włosy (4:32)
8.43 Zespół Regionalny „Magurzanie” Jest drabina do nieba (4:14)
8.52 Antonin Dvorak Piano Trio No. 4 in E Minor, Op. 90, B. 166 „Dumky”: VI. Lento maestoso Triple Forte (4:51)
9.08 Oumou Sangare Moussolou (5:14)
9.20 Sutari Powietrzny (4:00)
9.26 Ali Farka Toure Safari (5:49)
9.40 Bassekou Kouyate, Ngoni Ba Tabali te (1:46)
9.50 Kałe-Bała Paśo Paniorii (3:05)
9.54 Jerry Douglas, Michael Mc Goldrick Gone to Fortingall / Wired to the Moon (4:17)
***
Tytuł audycji: folkowy Poranek Dwójki
Prowadziła: Aleksandra Faryńska
Data emisji: 2.03.2024
Godzina emisji: 9.30
