Rzeczpospolita Trojga Narodów rodziła się w bólach

Korona i Wielkie Księstwo Litewskie związały się unią z Księstwem Ruskim. Stosowne dokumenty podpisano w Hadziaczu 16 września 1658 roku.

I. Repin: Kozacy piszą list do sułtana

Foto: wikipedia, domena publiczna

Dr Piotr Kroll, adiunkt w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, przekonywał w radiowej Dwójce, że zanim doszło od podpisania unii hadziackiej mieliśmy do czynienie z całą serią wydarzeń, które doprowadziły do jej zawarcia. Wspominał o nieskutecznych metodach zaprowadzenia porządku na Ukrainie w czasach hetmana Chmielnickiego, kolejnych ugodach, wyprawach, bitwach nie przynoszących sukcesu.

- Otrzeźwienie przychodzi wtedy, kiedy nad Rzeczypospolitą gromadzą się czarne chmury w postaci grożącego nam najazdu szwedzkiego. Wtedy strona polska zaczęła odchodzić od pomysłu krwawej zemsty i pacyfikacji Ukrainy za pomocą siły – przekonywał gość Programu Drugiego Polskiego Radia.

Dr Piotr Kroll zauważył, że od tego momentu zaczęła dominować myśl, że z Kozakami trzeba się porozumieć, zaczęto respektować pewne ich warunki. Po śmierci Chmielnickiego rozpoczęła się walka o władzę, w tym momencie Rosja dostrzegła swoją szansę na to, by ukrócić według niej zbyt rozbuchaną autonomię kozacką. W tym czasie kozaczyzna rozrywana jest przez konflikty wewnętrzne. Sytuacja ta powoduje, że nowy hetman Iwan Wyhowski szuka porozumienia z Rzeczypospolitą.

Król Jan Kazimierz był wielkim zwolennikiem unii z kozaczyzną, gdyż dążył do reformy systemu parlamentarnego. Wspierała go w tym jego żona Ludwika Maria. Orędownikami układu byli też kasztelan wołyński Stanisław Kazimierz Bieniewski, autor po stronie polskiej tego dokumentu i wojewoda poznański Jan Leszczyński.

Dr Piotr Kroll podkreślił, że pełnej suwerenności Kozacy nie dostali nigdy, ale otrzymali szeroką autonomię. Przewidywała przekształcenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów w unię trzech równorzędnych podmiotów prawnych (państw): Korony, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Księstwa Ruskiego, które utworzono z trzech województw: kijowskiego, bracławskiego i czernichowskiego. Było ono oddzielnym członem państwa. Na czele tego państwa miał stać hetman wojsk ruskich. Kozacy stali się nowym stanem, nową warstwą w społeczeństwie, nie zostali przeniesieni do stanu szlacheckiego. Stają się ludźmi wolnymi, pełnią służbę wojskową, przez co nie płacą podatków i nie musza utrzymywać wojska w swoich dobrach, nie odrabiają pańszczyzny. Zagwarantowano jedynie wyznawcom prawosławia urzędy senatorskie i ziemskie na terenie księstwa.

Unia hadziacka była przekreśleniem ugody perejasławskiej, którą wcześniej Bohdan Chmielnicki zawarł z carem Rosji. Z jej mocy Ukraina została poddana jurysdykcji Rosji.

Po jej zatwierdzeniu przez Sejm Rzeczypospolitej wojsko kozackie przeszło na stronę Rzeczypospolitej i 8 lipca 1659 roku pokonało pod buławą Iwana Wyhowskiego armię moskiewską w bitwie pod Konotopem, która chciała interweniować zbrojnie na Ukrainie Naddnieprzańskie.

Rosja nie zaniechała jednak odbicia Ukrainy, doprowadziła do buntu miejscowego chłopstwa, w którym zginął Jerzy Niemirycz (kanclerz ruski) i został obalony hetman Iwan Wyhowski. Na jego miejsce wprowadzono marionetkowego Jerzego Chmielnickiego.

Audycję prowadziła Hanna Maria Giza.