"Pocałunek Judasza". Dramat w bezruchu

Scena "Pocałunku Judasza" przedstawiona jest zgodnie z Ewangelią: Judasz podchodzi do Chrystusa, całuje go, a pocałunek ma wskazać żołnierzom, kogo mają pojmać. Jest wiele zamieszania, ruchu i zgiełku, jednak Giotto tak zakomponował scenę, aby wzrok widza skupił się na dwóch centralnych postaciach - Judaszu i Chrystusie.

Giotto di Bondone, "Pocałunek Judasza", Kaplica Scrovegnich w Padwie (1303-1306)

Foto: shutterstock/spatuletail

Najpiękniejsze średniowieczne freski Italii powstały w intencji odpuszczenia grzechu lichwy. Pożyczanie pieniędzy na procent było bowiem uważane za grzech, wymagający aktu ekspiacji i solidnej pokuty. Ogromnego majątku Enrico Scrovegni (zm. 1336) i jego rodzina dorobili się na pożyczaniu pieniędzy na wysoki procent. Było to traktowane w tradycji humanistycznej już w starożytności jako wykroczenie i działalność niezgodna z naturą. Myśl tę podjęli w średniowieczu św. Tomasz z Akwinu i scholastycy.

Dlaczego lichwa jest zła? Ponieważ - jak tłumaczono: pieniądz rodzi pieniądz i dzieje się to wbrew naturze, bowiem tylko żyjące organizmy mają prawo do mnożenia się. Enrico Scrovegni, bogaty padewski bankier, obok swego pałacu, który dzisiaj już nie istnieje, ufundował kaplicę, zwaną od nazwiska rodziny fundatora Capella degli Scrovegni. Kaplica, chociaż skromna architektonicznie, zawiera wewnątrz niezwykłej urody freski Giotta di Bondone.

Autorem programu kaplicy i jej wymowy nie był jednak Giotto. Malarze nie mieli dogłębnego wykształcenia teologicznego i filologicznego, jakie było potrzebne do wypracowania złożonego przekazu religijnego. Nad tym pracował ktoś inny - wybitny teolog i humanista. Według ostatnich badań był to Allegardo de' Cattanei, duchowny, archidiakon w katedrze padewskiej, wcześniej profesor prawa w Bolonii.

Grzeszny bogacz, dla odkupienia duszy i zbawienia bliskich, zatrudnił wybitnego teologa i najlepszego żyjącego w jego czasach malarza. Ileż dzisiaj mogłoby powstać wybitnych fundacji, gdyby nadal powszechnie uważano, że pożyczanie pieniędzy na wysoki procent wymaga zadośćuczynienia.

W kaplicy wiele scen wiąże się z Judaszem, pieniędzmi i chciwością. Pomiędzy postaciami dzieje się bowiem coś niezwykle ważnego. Chrystus i Judasz zamarli w bezruchu i wymieniają się intensywnymi spojrzeniami. Chrystus przenikliwie patrzy na Judasza, tak jakby wiedział o zdradzie, albo się jej domyślał. Judasz zaś ma wzrok niepewny, płochliwy i zdaje się żałować, a może wstydzić swego czynu. Nawet kolory są tu elementem dramatu. Intensywna plama płaszcza przyciąga wzrok i wskazuje zdradę. Sugeruje też, że to dwie nieruchome postacie, a nie kłębiący się dookoła nich tłum, są bohaterami przedstawienia. 

Posłuchaj

15:01 2022_04_03 14_44_28_PR2_Jest_taki_obraz.mp3 Giotto di Bondone, "Pocałunek Judasza" z kaplicy Scrovegnich w Padwie (1303-1306) (Jest taki obraz/Dwójka)

 

***

Tytuł audycji: Jest taki obraz

Prowadził: Michał Montowski

Gość: dr Grażyna Bastek

Data emisji: 3.04.2022

Godzina emisji: 14.45