Posłuchaj audycji na podcasty.polskieradio.pl >>>
Trwa Tydzień Noblowski, podczas którego w Sztokholmie i Oslo ogłaszani są laureaci prestiżowych Nagród Nobla w sześciu dziedzinach, w tym w literaturze. W tym roku Królewska Szwedzka Akademia Nauk postanowiła uhonorować László Krasznahorkaiego, węgierskiego pisarza i scenarzystę, którego twórczość wyróżnia się wizjonerskim spojrzeniem na współczesny świat, pełnym dystopijnych wizji i literackiej głębi.
"László Krasznahorkai łączy w swojej twórczości całkowicie pozbawione złudzeń spojrzenie, które dostrzega kruchość porządku społecznego, z niezachwianą wiarą w możliwości sztuki. To właśnie leży u podstaw motywacji akademii do przyznania tej nagrody" - brzmiało uzasadnienie werdyktu.
- Jestem szczęśliwy i dumny, że należę do grona, w którym jest tak wielu naprawdę wspaniałych pisarzy i poetów. Daje mi to siłę, aby używać mojego języka ojczystego – węgierskiego. Dziękuję czytelnikom i życzę wszystkim odzyskania daru korzystania z fantazji, bo bez fantazji życie jest zupełnie inne - mówił László Krasznahorkai tuż po ogłoszeniu wyników.
00:18 nobel z literatury 2025.mp3 Literacki Nobel 2025: László Krasznahorkai wyróżniony za wizjonerską twórczość (IAR)
Kim jest László Krasznahorkai?
László Krasznahorkai urodził się w 1954 roku w małym miasteczku Gyula na południowym wschodzie Węgier, blisko granicy z Rumunią. To właśnie w podobnym, odległym i wiejskim krajobrazie osadzona jest jego debiutancka powieść Sátántangó (1985, ang. Satantango, 2012), która stała się literacką sensacją i przyniosła autorowi międzynarodowe uznanie.
- László Krasznahorkai zaczął ukazywać się w Polsce na początku XXI wieku. Przywiozłam go do Warszawy w 1986 roku, kiedy ukazało się na Węgrzech "Szatańskie tango". Przywiozłam wtedy cały pakiet autorów nurtu ówczesnego modernizmu i to się w Polsce spotkało z kompletnym odrzuceniem. Na dziesięć lat sprawa przepadła. A w latach 80. na Węgrzech to była zmiana paradygmatu i rewolucja w literaturze. I tym się interesowali nie tylko młodzi adepci filologii - wspominała Elżbieta Sobolewska, tłumaczka wszystkich wydanych po polsku powieści Krasznahorkaiego.
Nobel na czas apokalipsy
Pisarza doceniono za fascynującą i wizjonerską twórczość, która – w obliczu apokaliptycznego terroru – potwierdza niezłomną siłę sztuki. Jak zauważa Karol Samsel, wybór ten działa na wyobraźnię: można go odczytywać jako symboliczne pożegnanie z dotychczasowymi formami literatury, a zarazem próbę zdefiniowania jej na nowo wobec współczesnych lęków i katastroficznych przeczuć.
- Krasznahorkai reprezentuje trochę podróż literatury – tej, którą znamy: europejskiej – do jej kresów. Piewca apokalipsy, ale też apokalipsy literatury, wierzący cały czas tak po staro europejsku w ten mit gutenbergowskiej literatury, ale też widzący, że to się na naszych oczach kończy. Może komisja noblowska wyraża w ten sposób własne marzenie, żeby na moment odbić, dryfować z powrotem w kierunku wielkich literatur - zastanawiał się gość Dwójki.
- Trochę zwątpiliśmy w tę nagrodę w jej dotychczasowej, XX-wiecznej postaci - kontynuował Karol Samsel. - Wydawało nam się, że epoka nagród przyznawanych takim pisarzom jak Mann czy Faulkner już nie wróci. A jednak wróciła. To znaczy, że komisja również pamięta XX-wieczne tradycje Nobla. W tym roku, po dwóch latach przerwy, akademia znów zwraca się ku europejskiemu modernizmowi XX wieku – jakby nadrabiała spóźnioną lekcję, pokazując, że na Węgrzech wciąż trwa jego przedłużenie - tłumaczył literaturoznawca.
László Krasznahorkai - "mistrz apokalipsy"
Amerykańska krytyk Susan Sontag, po lekturze jego drugiej książki Az ellenállás melankóliája (1989, ang. The Melancholy of Resistance, 1998), określiła Krasznahorkaia mianem "mistrza apokalipsy współczesnej literatury". Akcja powieści toczy się w małym węgierskim miasteczku w dolinie Karpat, w atmosferze narastającego horroru i niepokoju. Od pierwszych stron czytelnik wraz z nieprzyjemną panią Pflaum wkracza w wir dramatycznych wydarzeń. Pojawienie się w mieście tajemniczego cyrku, którego główną atrakcją jest zwłoki olbrzymiego wieloryba, wywołuje ekstremalne napięcia – przemoc i wandalizm rozprzestrzeniają się w miasteczku, a wojsko nie jest w stanie zapobiec anarchii, co stwarza możliwość dyktatorskiego przewrotu.
W powieści Háború és háború (1999; War & War, 2006) Krasznahorkai wychodzi poza granice swojej węgierskiej ojczyzny, pozwalając skromnemu archiwiście Korinowi wyruszyć w podróż z przedmieść Budapesztu do Nowego Jorku jako ostatni akt jego życia, aby na chwilę stanąć w centrum świata. W archiwach natrafia na wyjątkowo piękny, starożytny epos o powracających wojownikach, który pragnie udostępnić światu. W tym utworze proza autora rozwija się w stronę charakterystycznej dla niego płynnej, wijącej się składni z długimi zdaniami niemal pozbawionymi kropek, które stały się jego literackim znakiem rozpoznawczym.
Do katalogu apokaliptycznych wizji Krasznahorkaia można dołączyć jego najnowsze dzieło, Herscht 07769: Florian Herscht Bach-regénye (2021; Herscht 07769: Powieść, 2024). Tym razem akcja nie rozgrywa się w gorączkowym koszmarze Karpat, lecz w realistycznym obrazie współczesnego miasteczka w Turyngii w Niemczech, które również doświadcza anarchii społecznej, morderstw i podpaleń. Groza powieści splata się tu z potężnym dziedzictwem Johanna Sebastiana Bacha, tworząc opowieść, w której przemoc i piękno łączą się w sposób trudny do pojęcia, a historia rozgrywa się w charakterystycznym dla autora intensywnym rytmie narracji.
Literacka Nagroda Nobla w Polsce i na świecie
Literacka Nagroda Nobla przyznawana jest od 124 lat. Najczęściej Nobla dostawali pisarze i poeci z obszaru języka angielskiego - aż 31 razy. Cztery razy wyróżniono nią dwie osoby jednocześnie, a siedem razy w ogóle nie wyłoniono laureata. Do tej pory zaszczytu odbioru medalu z rąk szwedzkich monarchów doświadczyło pięcioro polskich pisarzy: Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska i Olga Tokarczuk.
Laureatką w dziedzinie literatury w 2024 roku została Han Kang - pisarka pochodząca z Korei Południowej.
Nagroda Nobla uznawana jest za jedno z najbardziej prestiżowych wyróżnień na świecie. Zwycięzca cieszy się sławą i uznaniem, otrzymuje również medal z wizerunkiem Alfreda Nobla, kaligrafowany dyplom oraz nagrodę finansową.
***
Tytuł audycji: Rozmowy po zmroku
Prowadzenie: Wacław Holewiński
Goście: Elżbieta Sobolewska (tłumaczka wszystkich wydanych po polsku powieści Krasznahorkaiego), Karolina Wilamowska (tłumaczka z języka węgierskiego), Gáspár Keresztes (dyrektor Instytutu Liszta - Węgierskiego Instytutu Kultury w Warszawie), Żaneta Nalewajk-Turecka (literaturoznawczyni), Rafał Syska (historyk filmu), prof. Karol Samsel (literaturoznawca)
Data emisji: 9.10.2025
Godz. emisji: 22.30
am
