Franciszek Duszeńko urodził się 6 kwietnia 1925 roku w Gródku Jagiellońskim (dzisiejsza Ukraina). Od początku interesował się sztukami plastycznymi, dlatego – już w czasie II wojny światowej – rozpoczął studia na Wydziale Rzeźby Instytutu Sztuk Plastycznych we Lwowie. Tam trafił pod skrzydła profesora Mariana Wnuka – wybitnego rzeźbiarza. To podobno on namówił Franciszka Duszeńkę do zajęcia się rzeźbą.
Czytaj też:
Studia artystyczne i działalność konspiracyjna
Niestety, wojna pokrzyżowała rozwój artystyczny młodego studenta. Za przynależność do Armii Krajowej (działał we Lwowie pod pseudonimem "Gustaw" – tym pseudonimem bliscy nazywali go przez całe życie) został aresztowany i był więziony w obozach koncentracyjnych. Przebywał najpierw w Gross-Rosen, następnie w Oranienburg, na końcu zaś trafił do Sachsenhausen, gdzie doczekał wyzwolenia.
Po wyzwoleniu wrócił do Polski, aby po kilku miesiącach nauki w Państwowej Szkole Przemysłu Artystycznego w Łodzi przenieść się do Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Sopocie (później Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Gdańsku). Tam studiował w pracowni swojego dawnego lwowskiego profesora Mariana Wnuka. Dyplom z rzeźby obronił w 1952 roku. Z Trójmiastem pozostał związany do końca życia.
Wybitny rzeźbiarz, znakomity pedagog
Franciszek Duszeńko był jednym z najważniejszych polskich rzeźbiarzy powojennych. Założenia pomnikowe jego autorstwa, m.in. słynny memoriał – Pomnik Ofiar Obozu Zagłady w Treblince oraz pomnik Obrońców Wybrzeża na Westerplatte w Gdańsku, stały się punktami przełomowymi dla rozwoju sztuki pomnikowej. Związany z Akademią Sztuk Pięknych w Gdańsku od początku jej istnienia, był jednym z pierwszych jej absolwentów, a następnie w latach 1981–1987 jej rektorem.
Droga zawodowa Franciszka Duszeńki to jednak nie tylko twórczość. Spełniał się również jako znakomity pedagog. Krótko po obronieniu dyplomu objął kierownictwo w Pracowni Rzeźby. Prowadził ją przez blisko 55 lat, wychowując kilka pokoleń artystów. Pod jego kierunkiem dyplom uzyskało ponad 80 młodych adeptów sztuki.
Rzeźbiarstwo monumentalne
Do historii przeszły dwie nadzwyczajne realizacje pomnikowe prof. Duszeńki: pomnik Ofiar Obozu Zagłady w Treblince z 1964 roku, wykonany razem z Adamem Hauptem oraz pomnik Obrońców Wybrzeża na Westerplatte w Gdańsku z 1966 roku, wykonany razem z Adamem Hauptem i Henrykiem Kitowskim. Jego sztuka wciąż budzi emocje i przypomina o dramatycznej historii XX wieku. Jest także świadectwem tragicznych losów człowieka, którego lata młodości przypadły na czas II wojny światowej.
Oddając hołd jego artystycznym dokonaniom, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2025 Rokiem Franciszka Duszeńki.
***
am/kor
