Czesław Czyż z Kurpiów nie tylko gra, ale i restauruje harmonie pedałowe oraz harmonie polskie. Ojciec pana Czesława – Franciszek Czyż był muzykantem i stroicielem instrumentów, głównie „rozciąganych” harmonii. Cała rodzina Czyżów była muzykalna. Najwięcej pan Czesław nauczył się przy ojcu, z którym grywał na bębenku, potem także na harmonii. Franciszek Czyż pokazał synowi, jak odpowiednio palcować, dobierać akordy, dobierać basy.
Po wojnie Franciszek Czyż jeździł na handel do Warszawy. Tam podsłuchiwał miejskie melodie – różne walczyki, utwory ówczesnych ulicznych kapel warszawskich i przywoził je na Kurpie. Wtedy zakupił tez harmonię pedałową – by dorobić graniem na weselach i potańcówkach. Dlaczego pedałową? Ponieważ „mniej trzeba pracować. Rozciąganie jest ciężkie. Zwłaszcza kiedy trzeba dwa dni grać na weselu. A ludzie – z braku innych rozrywek – łaknęli tańca i potrafili bawić się bardzo długo” – tłumaczył gość Źródeł. Mając szesnaście lat Czesław Czyż zawiesił granie na harmonii.
Posłuchaj gry Czesława Czyża:
Czesław Czyż gra na harmoniii pedałowej, źródło: Czesław Czyż
- Po latach, gdy miałem około pięćdziesiątki, usłyszałem na festiwalu w Lelisie harmonie. Wróciła stara miłość i, choć nie miałem tego instrumentu w rękach od niemal czterdziestu lat, zapragnąłem znów grać – zwierzał się Czesław Czyż – To były pierwsze lata Internetu. Znalazłem jedno jedyne ogłoszenie, że ktoś sprzedaje harmonię. I kupiłem! Rupieć taki! Wszystko w nim było rozklekotane i nieszczelne. Trzeba było głosy powoskować, miech uszczelnić…
Tak zaczęła się przygoda z restaurowaniem harmonii. Krok po kroku, rozbierając poszczególne części, pan Czesław poznawał budowę instrumentu w najdrobniejszych szczegółach. Najwięcej dowiedział się z własnego doświadczenia, metodą prób i błędów.
- Nie było i nawet teraz nie ma zbyt wielu materiałów na temat budowy harmonii. To dziwne, bo przed II wojną światową byliśmy, można rzec potęgą w wytwórstwie harmonii trzyrzędowych. W samej Warszawie było podobno 50 pracowni! – mówił harmonista.
Najcenniejsze są głosy – muszą być jakościowe, by harmonia dobrze brzmiała. Np. te zrobione na blatach mosiężnych dają harmonii piękny, donośny głos. Liczy się także poprawnie, najlepiej ręcznie zrobione pudło rezonansowe.
- Z głosami na blatach mosiężnych harmonia śpiewnie krzyczy. O ile jest dobrze nastrojona. Bo niektórzy przesadzają z nastrojeniem i wtedy ona wrzeszczy - śmiał się Czesła Czyż - A głośność nie jest najważniejsza. Harmonia powinna śpiewać!
Z głosami na blatach mosiężnych harmonia śpiewnie krzyczy. O ile jest dobrze nastrojona. Bo niektórzy przesadzają z nastrojeniem i wtedy ona wrzeszczy. A głośność nie jest najważniejsza. Harmonia powinna śpiewać! Czesław Czyż
Z prowadzonego skrupulatnie dziennika wynika, że do dziś Czesław Czyż zrekonstruował trzydzieści osiem harmonii. Odrestaurowane instrumenty są sprzedawane, by kupić kolejne do renowacji. Odnowione przez siebie harmonie pan Czesław widywał już na przeglądach folklorystycznych i u młodych adeptów gry. Swoje harmonie poznaje od razu, m.in. dlatego, że przyozdabia je większą, niż początkowa liczbą cyrkonii. Cieszy go, że i dźwiękowo, i wizualnie może nadać instrumentowi nowy blask.
W audycji mogliśmy posłuchać także o harmonii głosów. Grupa La Crapaude, śpiewająca pieśni polifoniczne w języku walońskim łączy tradycję swojego regionu z nowoczesnymi aranżacjami. Na koniec audycji Magdalena Tejchma zaprosiła na Tany. Koncert promujący najnowszą płytę Karoliny Cichej – „Tany” – odbędzie się w środę, 30 września, w Warszawie.
***
Tytuł audycji: Źródła
Prowadzi: Magdalena Tejchma
Gość: Czesław Czyż (harmonista)
Data emisji: 28.09.2020
Godzina emisji: 15.15
mg
