Nocne muzyki i nieszczęśliwa miłość Gustava Mahlera

VII Symfonia oraz "Pieśni wędrowca" zabrzmiały na styczniowym koncercie Orkiestry Symfonicznej Radia Szwedzkiego pod dyrekcją Daniela Hardinga. Partię solową zaśpiewał Christian Gerhaher.

Caspar David Friedrich, "Wschód księżyca nad morzem", ok. 1822 r. (fragm.)

Foto: Wikimedia/domena publiczna

Gustav Mahler miał poczucie wyjątkowości VII Symfonii - uważał, że dla niewyrobionej publiczności amerykańskiej Siódma może być zbyt skomplikowana i niezrozumiała, a z drugiej strony uznawał ją za swe najlepsze dzieło o "pogodnym charakterze". Owe wątpliwości były poniekąd słuszne i potwierdziły się podczas premiery w Pradze 19 września 1908 roku: symfonia została nie w pełni zrozumiana i przyjęto ją dość chłodno.

Pisana była VII Symfonia - to również fakt dość szczególny - jak na Mahlera w tempie absolutnie ekspresowym. Powstała właściwie w jednym porywie natchnienia - latem 1905 roku. Oczywiście należy tu uczynić pewne zastrzeżenie: wówczas, dokładnie w połowie pierwszej dekady minionego stulecia, ukończył Mahler w spontanicznym przypływie sił twórczych ogniwa nieparzyste Siódmej, czyli części pierwszą, trzecią i piątą. Dwa elementy wewnętrzne, dwie czarujące i zniewalające "nocne muzyki”, skomponował rok wcześniej, kreśląc przy okazji szkic całości.

Mahler ukończył dzieło 15 sierpnia 1905 roku, a do Guido Adlera pisał: "Septima mea finita est”. Nie myślał wówczas o prawykonaniu - warto pamiętać, że w tym czasie jeszcze szósta nie została pokazana światu.

Mahler nie zostawił programu do dzieła, ale można go po części zrekonstruować, sięgając po utrwalone wypowiedzi i komentarze. Najczęściej przywoływana jest inspiracja obrazem Rembrandta "Straż nocna”. Alma twierdziła później, że gdy komponował obie Nachtmusiken - miał na myśli wizje niemieckiego romantyzmu, a przede wszystkim poezji Eichendorffa. W odniesieniu do części pierwszej - "krzyk natury”.

Nie ma natomiast najmniejszych wątpliwości, że "Pieśni wędrowca" skomponowane zostały pod wpływem nieszczęśliwego uczucia do Johanny Richter. Podmiot liryczny (teksty napisał sam kompozytor) w czterech częściach cyklu rozważa swoje uczucia po stracie ukochanej, która poślubia innego. Pieśni napisane są na głos niski; narrator jest oczywiście mężczyzną, jednak utwór często wykonywany bywa przez śpiewaczki. Materiał melodyczny "Pieśni" pojawia się również w I Symfonii Mahlera.

Na retransmisję ze Sztokholmu w "Filharmonii Dwójki" zaprasza Marek Zwyrzykowski.

Program:

Gustav Mahler Lieder eines fahrenden Gesellen, VII Symfonia e-moll
Wyk. Orkiestra Symfoniczna Radia Szwedzkiego, dyr. Daniel Harding, Christian Gerhaher – baryton

(Sztokholm, Sala im. Berwalda, 24.01.2014)

18 marca (wtorek), godz. 19.30-21.30, wprowadzenie o 19.00

mm/bch