Pozostaje pisarzem ciągle problematycznym i wciąż za mało znanym. Stworzył spójne i konsekwentne uzasadnienie antykomunizmu jako postawy etyczno-światopoglądowej. Jego powieści są świadectwem losów Polaków i innych narodowości Kresów wschodnich II Rzeczypospolitej. Oddzielał kulturę rosyjską od kultury sowieckiej. Wskazał na zapatrzenie Polski Podziemnej w Londyn i jego wytyczne, wynikające z polityki brytyjskiej, a nie rozpatrujące kwestii polskiej jako takiej.
Dodajmy jeszcze nieforunną historię wyroku na Mackiewicza za rzekomą kolaborację z Niemcami. Józef Mackiewicz to postać kontrowersyjna, choć dyskusje wokół niego ostatnio przycichły, bo odeszło pokolenie, które bezpośrednio było uwikłane w te spory.
W "Sezonie na Dwójkę" prof. Włodzimierz Bolecki (autor "Ptasznika z Wilna" - najpełniejszej monografii pisarza) i prof. Andrzej S. Kowalczyk mówili przede wszystkim o Mackiewiczu-pisarzu.
Posłuchaj powieści Józefa Mackiewicza „Sprawa pułkownika Miasojedowa”. Czyta Mariusz Benoit.
- Wybitni pisarze zawsze stanowią planety osobne, samodzielne, autonomiczne – mówił prof. Kowalczyk. - Wartość emigracji polskiej po 1939 roku stoi literaturą. Mackiewicz należy do talentów pierwszej wielkości. Nie wahałbym się wymienić go w jednym szeregu z Miłoszem, Gombrowiczem, Stempowskim, Vincenzem. To jest twórczość tej rangi.
Jedynie prawda jest ciekawa – pisał Mackiewicz. Bohaterką jego opowieści jest rzeczywistość, twierdzi prof. Bolecki:
- Mackiewiczowska fascynacja prawdą i uczynienie z niej podstawowego kryterium kultury i komunikacji brała się z jego pasji docierania do rzeczywistości, do prawdy o niej. Do wychodzenia poza to wszystko, czym była wypełniona, według Mackiewicza, sfera publicznych dyskursów na temat życia społecznego, historii, poszczególnych ludzi i zjawisk. Mackiewicz sferę publiczną traktował – i potrafił to opisać – jako zbiór stereotypów, komunałów, uproszczeń, półprawd, wmówień, frazesów, ignorancji…
Pokazywał, że świat jest inny. Rzeczywistość funkcjonująca w obiegu kulturowym była ziemią nieznaną, którą z pasją odkrywał. Potrafił dotrzeć do najdalszych zakątków świata społecznego, literackiego, politycznego. Jego pisarstwo wyrasta z gatunków dziennikarskich, które dzisiaj zostały uznane za narzędzie poznawania rzeczywistości: reportaż, rozmowa, opis.
Posłuchaj również nagrań związanych z Józefem Mackiewiczem zgromadzonych w serwisie Radia Wolności
Ważnym wątkiem w twórczości Mackiewicza był problem fabrykowania fałszu. Jak mówił prof. Kowalczyk, kultura specjalizuje się w tworzeniu kłamstwa, które jest wygodne, miłe, doraźnie pożyteczne, integrujące społeczność. Ludzie spłaszczają świat, w którym żyją, redukują go do jednego wymiaru. Ten mechanizm Józef Mackiewicz potrafił zdiagnozować i opisać.
W audycji Michała Montowskiego wykorzystano nagrania rozmów z pisarzem Markiem Nowakowskim, który zwrócił uwagę na wiele cech warsztatu pisarskiego Mackiewicza - przede wszystkim na rolę opisu przyrody. O przyrodzie rozmawialiśmy także z dr. Andrzejem Kruszewiczem, ornitologiem i dyrektorem warszawskiego zoo. Naukowiec analizował ornitologiczne fragmenty prozy Józefa Mackiewicza.
Zapraszamy również do wysłuchania fragmentów "Sprawy mordu katyńskiego" Józefa Mackiewicza - pierwszej książki o zbrodni katyńskiej, napisanej przez Polaka, "który TAM był, i odkopanie grobów katyńskich widział na własne oczy".
Fragmenty książki czyta Krzysztof Gosztyła.
