14 lutego 1919 roku wybuchła wojna polsko-bolszewicka.

Po zakończeniu I wojny światowej rozpoczęła się ewakuacja niemieckiej armii z terenów od Zatoki Botnickiej aż po Morze Azowskie. Bolszewicy doszli do porozumienia z Niemcami, że będą przejmować opuszczane przez nich ziemie. W ten sposób proklamowali w Mińsku Białoruską Socjalistyczną Republikę Rad, a po zdobyciu Wilna stworzyli podobny twór litewsko-białoruski. Wraz z nadejściem bolszewików rozpoczynały się na tych terenach rządy rewolucyjnego terroru. 

Bolszewicka Europa?

Zachód Europy zdaje się, że nie dostrzegał zagrożenia jakim mogła być dla całego kontynentu Rosja bolszewicka. – Z Paryża, z zachodniej Europy, gdzie nie czuło się powiewu tego, co się dzieje w Petersburgu i w Moskwie, nie widziało się bestialstwa rewolucji, te hasła mogły wyglądać nawet atrakcyjnie – zaznaczał prof. Michał Klimecki w audycji Hanny Marii Gizy "Klub ludzi ciekawych wszystkiego". – Każdy chce być młody, piękny i bogaty, a bolszewicy obiecywali bogactwo, szczęście, równość społeczną.

Jakie nastroje polityczne panowały wówczas w kształtującej się Polsce? – Piłsudski w Rosji zawsze widział przeciwnika, dostrzegał to zagrożenie, według niego istniejące zawsze na wschodzie – mówił prof. Klimecki. – Natomiast Dmowski był gotów zastanowić się, czy Rosja w przyszłości nie mogłaby być naszym partnerem ekonomicznym.

W Polce trudno było o jednolity plan polityki wschodniej. Endecja chciała włączyć do Polski te tereny, na których ludność niepolska stanowiłaby mniejszość zdolną i chętną do asymilacji. Józef Piłsudski zakładał utworzenie systemu państw narodowych (Litwy, Białorusi i Ukrainy na czele z Polską), które stanowiłyby przedmurze przeciwko Rosji. O tereny te, w jakiejkolwiek koncepcji należało jednak zawalczyć. 

Zamiary bolszewików unaoczniła przeprowadzona na rozkaz Lenina "Operacja Wisła". Rajdy wojsk bolszewickich rozpoczęły się zaraz po wycofaniu wojsk niemieckich. Na Kresach rozpoczął się czas chaosu, podczas którego polskie bojówki i bolszewiccy żołnierze walczyli w szeregu potyczek. 

Walki

14 lutego 1919 wojska polskiego dotarły w rejon miasteczka Mosty n. Niemnem i zastały tam formacje Armii Czerwonej, które ustąpiły bez walki. W późniejszych etapach wojska polskie odbiły i Wilno, i Mińsk. Decydujące starcia miały miejsce latem 1920 roku. Armia Czerwona pod wodzą Michaiła Tuchaczewskiego wypierała Polaków z kolejnych terenów, kierując się w głąb kraju. Kiedy sytuacja Polski się pogarszała, toczono jednocześnie rozmowy w Spa. Zachód nie rozumiał, że Polska walczy nie tylko o własne granice, ale i chroni Europę przed zalewem rewolucji.

W dniach 12-15 sierpnia 1920 rozegrała się decydująca walka o Warszawę. Po niezwykle krwawych bitwach 16 sierpnia atak znad Wieprza zmusił Armię Czerwoną do odwrotu. Niespełna dwa miesiące później, 12 października 1920 delegacje obu krajów podpisały w Rydze rozejm i podjęły rokowania pokojowe.

– Jest taki osąd, że Piłsudski wygrał tę wojnę militarnie, a przegrał politycznie – zaznaczał prof. Klimecki w 2010 roku. – Wojna w tej swojej fazie rozstrzygającej była "wojną za wolność waszą i naszą", czyli o wyzwolenie Polski tej, która była zajmowana przez Armię Czerwoną.

Pokój bez pokoju

W wojnie polsko-bolszewickiej chodziło także o zapewnienie niepodległości państwom nadbałtyckim. W ocenie prof. Michała Klimeckiego pokój ten pokój był niepełny. Po pierwsze nie zapewniliśmy wolności Ukrainie, co było wielkim marzeniem Piłsudskiego oraz nie przyczyniliśmy się choćby do oddalenia wizji kolejnej wojny.

– Ład wersalsko-ryski miał zapobiec następnym wojnom – mówił prof. Klimecki. – Pierwsza wojna światowa była wojną o to, aby nie było wojen. Nie stworzono systemu bezpieczeństwa ani narzędzi, które by pilnowały pokoju w Europie opartego na tych dwóch traktatach pokojowych.

Wojnę polsko-bolszewicką kończył pokój w Rydze. Ten traktat również nie zapewnił Europie spokoju.

– Rosja sowiecka mogła pozwolić sobie na porażkę, ona i tak by dalej istniała, tylko w innych granicach – podkreślał prof. Michał Klimecki. – Natomiast my walczyliśmy o byt. O to, czy lata 1918-1920 były epizodem, czy początkiem nowej Polski.

Więcej o wojnie polsko-bolszewickiej dowiedzieć się można z serwisu bitwa1920.gov.pl:

mb/bm

Duszpasterstwo w Rosji

Urodził się 31 lipca 1893 w Warszawie. Ignacy Skorupka po ukończeniu gimnazjum postanowił podjąć się misji duszpasterskiej. Na kapłana został wyświęcony w 1916 roku, ale już poza dawnymi granicami Polski. Od dwóch lat przebywał wówczas w seminarium duchownym w Piotrogrodzie. Po czym w miejscowościach rosyjskich wykładał język polski, kierował tajnym harcerstwem i organizowałprzedstawienia teatralne z polskim programem.

Po odzyskaniu niepodległości pomagał rodakom wrócić do kraju z ogarniętej wojną domową Rosji. Organizacja tej repatriacji to wielka zasługa ks. Ignacego Skorupki. Sam wrócił do Polski pod koniec 1918 roku.

Posłuchaj

Został skromnym wikariuszem w jednej z łódzkich parafii, równocześnie prowadząc wykłady w miejscowych szkołach. Tam został dostrzeżony i awansowany na notariusza-archiwistę w kurii metropolitarnej. Był też kapelanem w domu dla sierot i prefektem w szkole kolejowej.

- Wygłaszał patriotyczne, antybolszewickie kazania. Przypominał o obowiązku obrony ojczyzny w obliczu zbliżającej się do Warszawy armii sowieckiej – mówił na antenie Polskiego Radia historyk Stanisław Maria Jankowski.

Dowiesz się więcej z serwisu www.bitwa1920.gov.pl [Kliknij obrazek poniżej] 

W 1920 roku kazania ks. Skorupce już nie wystarczają. Zgłasza się na ochotnika i prosi o funkcję kapelana wojskowego. Po początkowej odmowie, za wstawiennictwem biskupa Gala, pod koniec lipca zostaje przyjęty na służbę. Od tego momentu większość czasu spędza w koszarach wojskowych na Pradze, gdzie odprawia msze święte, spowiada i wygłasza słowa pocieszenia dla batalionów ochotniczych.

Bój pod Ossowem

W końcu przygotowano specjalną funkcję kapelana lotnego w I batalionie 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej. Służyły w nim dzieci ze szkół, gimnazjów i studenci – zupełnie nieprzygotowani do walki. 13 sierpnia 1920 zapadła decyzja o wyruszeniu ostatniej grupy przeciw nadchodzącym wojskom rosyjskim. Dzień później rozpoczęły się bardzo ciężkie walki pod Radzyminem i o wioskę Ossów. Niewielka miejscowość bez przerwy przechodziła z rąk do rąk. Sowieckie natarcia, polskie kontrataki i walki wewnątrz wioski.

- W czasie jednego z polskich kontrataków ksiądz zgłosił się do dowodzącego batalionem Mieczysława Słowikowskiego i mówi, że chciałby iść razem z żołnierzami – opowiadał gość audycji z cyklu "To już historia". – Chce iść na czele, chce prowadzić. I poszedł w pierwszym szeregu z krzyżem, jako kapłan prowadzący żołnierzy do walki.

Zginął od postrzału kulą w głowę podczas udzielania żołnierzowi ostatniego namaszczenia. Władysław Pobóg-Malinowski napisał potem, że ks. Skorupka poległ "śmiercią bardziej godną kapłana, ugodzony bowiem został zabłąkaną kulą w chwili, gdy w jakichś opłotkach, pochylony nad ciężko rannym żołnierzem, udzielał mu ostatnich pociech religijnych".

Ciało księdza znaleziono dopiero po bitwie. W swoich wspomnieniach porucznik Słowikowski napisał: "Leżał trafiony w głowę, zdarto mu buty, zabrano zegarek. W ciele księdza znaleziono wiele pchnięć bagnetem. Był przez ludzi, którzy dopadli ciała, a być może zrywali właśnie krzyż, zegarek, buty, z wściekłością przebijany bagnetem".

17 sierpnia 1920 odbył się w Warszawie pogrzeb księdza Skorupki. Pochowano go w skromnym grobie na warszawskich Powązkach. Pośmiertnie został odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy – najwyższym odznaczeniem za bezpośrednie męstwo w walce.

– Ks. Ignacy Skorupka wykazał się absolutną odwagą, w momencie, gdy był potrzebny tym chłopcom, którzy szli do walki na bagnety – zakończył historyk.

mjm

Pierwszy, w pełni niezależny od zaborców polski rząd, nieprzypadkowo powstał właśnie w Lublinie. Miasto było drugim co do liczby mieszkańców miastem Królestwa Polskiego. Od końca XIX wieku przeżywało rozkwit gospodarczy za sprawą dużej koncentracji przemysłu. Wielu mieszkańców znalazło zatrudnienie właśnie w przemyśle. Lublin był jednym z pierwszych miast, w których powstały struktury Polskiej Partii Socjalistycznej. Ponadto popularnością cieszyła się tam osoba Józefa Piłsudskiego i Polska Organizacja Wojskowa. Ze względu na wielokulturowość miasta niskie poparcie miała Narodowa Demokracja.

Lublin w czasie I wojny światowej

W 1915 roku do miasta wkroczyły oddziały armii pruskiej i austriackiej, kończąc tym samym ponadstuletnie panowanie rosyjskie. Lublin pod okupacją austriacką stał się miejscem, do którego przybywało wielu polityków działających na rzecz niepodległości. Jesienią 1918 roku, pomimo tego, że klęska państw centralnych w I wojnie światowej i rozpad monarchii austro-węgierskiej był już przesądzony, Austriacy nie chcieli wycofać się z miasta.

Opuszczenie Lublina uzależniali od dostarczenia kontyngentów surowcowych, czemu sprzeciwiały się wszystkie niepodległościowe stronnictwa polityczne. Od października w mieście coraz częściej dochodziło do wystąpień robotniczych. Pod naporem endeckich polityków i mieszkańców miasta, austriacki gubernator Lublina zwolnił z więzienia w Zamku Lubelskim więźniów politycznych. Władza jednak formalnie wciąż sprawowała powołana przez zaborców Rada Regencyjna. Działacze lewicy niepodległościowej stwierdzili wtedy, że nadszedł czas na konkretne działania.

Burzliwy początek listopada 1918 roku

Na przełomie października i listopada 1918 roku do Lublina przybyli działacze Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Organizacji Wojskowej. Niemalże natychmiast przystąpili do rozbrajania austriackich żołnierzy. Z ich inicjatywy codziennie odbywały się też wiece robotnicze. Do groźnej sytuacji doszło na początku listopada, kiedy przebywający w koszarach żołnierze narodowości ukraińskiej zaczęli się mobilizować. Szczęśliwie, udało się ich przekonać do wyjazdu z miasta.

Trzeciego listopada Lublin był wolny. Oficjalnie miastem zarządzał delegat Rady Regencyjnej Juliusz Zdanowski, ale jego władza opierała się na bardzo słabych podstawach. Dwa dni później do miasta przybyły oddziały Polskiej Siły Zbrojnej podległe Radzie Regencyjnej.

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej

W nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku w teatrze Rusałka odbył się wiec robotniczy, który wyraził poparcie dla manifestu wygłoszonego przez Ignacego Daszyńskiego - przywódcy PPS. Właśnie wtedy powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej (zwany także Rządem Lubelskim), który tworzyły środowiska lewicowe i ludowe. Jego premierem został Daszyński. Jeszcze tej samej nocy miasto pokryły plakaty obwieszczające utworzenie niezależnego od zaborców rządu i obalenie Rady Regencyjnej. Dokonano również zapobiegawczych aresztowań oficerów wiernych Radzie. Lublin stał się stolicą odrodzonej Polski.

- Manifest, jak na początek XX wieku, zawierał bardzo postępowe hasła. Postulował m.in. wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy, równouprawnienie wszystkich obywateli w wyborach, powszechną, bezpłatną, świecką edukację oraz reformy rolne - mówił profesor Ludwik Malinowski w audycji "Na historycznej wokandzie" z 1993 roku.

Manifest Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, fot. Wikipedia/domena publiczna

Jakie jeszcze hasła głosił manifest Tymczasowego Rządu Ludowego? Posłuchaj w audycji "Na historycznej wokandzie".

Daszyński zakładał, że reformy w odrodzonym państwie polskim będą wprowadzane stopniowo.

- Zawarł w manifeście najważniejsze jego zdaniem kierunki rozwoju państwa. Jego program można ocenić pozytywnie – wyjaśniała dr Jolanta Załęczny, Kierownik Badań Naukowych w Muzeum Niepodległości w audycji "Wielcy twórcy Niepodległej" z 2018 roku. - Wskazywał m.in. na to, że polski rząd może powstać tylko na wolnej ziemi, a więc wszystkie wcześniejsze powołane z woli zaborców formy zarządzania nie mogą sobie uzurpować prawa do reprezentacji narodu polskiego. Opowiadał się także za stworzeniem ponadrozbiorowego rządu.

- Rząd Ludowy był pierwszym elementem władzy polskiej. To już nie była Rada Regencyjna. Powstał rząd, który stanowił swojego rodzaju antidotum na te burzliwe, propagowane przez bolszewików i skrajną lewicę hasła w Polsce. Powstał rząd ludowy, który powiedział: "będziemy realizować te postulaty, tylko inaczej" - dodał prof. Janusz Odziemkowski z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego i Instytutu Józefa Piłsudskiego w audycji "Wielcy twórcy Niepodległej".

Jakie czynniki Daszyński uważał za kluczowe do stworzenia państwa polskiego? Odpowiedź znajdziesz w audycji "Wielcy twórcy Niepodległej'.

Dzieje Rządu Lubelskiego

W skład rządu weszli m.in. Tomasz Arciszewski, Tomasz Nocznicki, Edward Rydz-Śmigły i Stanisław Thugutt. Ku niezadowoleniu Daszyńskiego w prace gabinetu nie zaangażował się Wincenty Witos, który uznał rząd za zbyt radykalny. 7 listopada doszło do kolejnej niebezpiecznej sytuacji: wojska wierne Radzie Regencyjnej wyruszyły, by obalić nowopowstały rząd. Oddziały Polskich Sił Zbrojnych i Polskiej Organizacji Wojskowej spotkały się na linii rzeki Bystrzycy. W porę zareagował Stanisław Thugutt. Dzięki jego zabiegom nie doszło do wymiany ognia oraz udało się pozyskać lojalność części żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych. Krótko po tym zdarzeniu w pałacu Lubomirskich nastąpiło pierwsze posiedzenie nowego rządu. Gabinet objął kontrolę nad prawie całą Lubelszczyzną. Poparcia udzieliły mu także struktury PPS w Zagłębiu Dąbrowskim, Łodzi i Płocku.

W centrum Lublina mieszkańcy zebrali się na ogromnej manifestacji, świętując powstanie Rządu Lubelskiego. Po uroczystej mszy św. nastąpiło złożenie przysięgi na wierność Polsce wszystkich stacjonujących w mieście polskich żołnierzy.

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej przetrwał tylko kilka dni. 12 listopada Ignacy Daszyński wraz z delegatami udał się do Warszawy, by złożyć dymisję na ręce przybyłego z twierdzy w Magdeburgu Józefa Piłsudskiego. Naczelnik Państwa początkowo zamierzał powierzyć misję formowania nowego rządu właśnie Daszyńskiemu, jednak ustąpił pod naporem protestów ze strony endeków. Pierwszym premierem niepodległej Polski ostatecznie został inny lewicowy działacz - Jędrzej Moraczewski.

seb

Niedługo potem, 12 sierpnia, rozpoczęła się wielka partia szachów, od której zależeć miały losy Polski i Europy. 

Analogia szachowa nie jest przypadkowa. Sam Piłsudski używał takiego porównania w swojej książce "Rok 1920". Pobicie Konarmii Siemiona Budionnego pod Beresteczkiem i Brodami umożliwiło realizację planowanej przez Piłsudskiego od połowy lipca operacji odrzucenia wojsk Frontu Zachodniego gen. Michaiła Tuchaczewskiego przy pomocy głębokiego uderzenia z flanki.

Bitwa Warszawska zaczęła się pod Beresteczkiem i Brodami

Pierwotnie plan – sformułowany w rozkazie Naczelnego Wodza nr 7433/III z dnia 9 lipca - zakładał uderzenie na Armię Czerwoną nad Bugiem, z rejonu Brześcia, jednak upadek twierdzy na początku sierpnia zmusił sztab Naczelnego Wodza do przesunięcia tego założenia na linię Wisły, pod Warszawę.

Tak redagowano plan bitwy

Na tych założeniach opierał się doprecyzowany przez szefa sztabu, gen. Tadeusza Rozwadowskiego, rozkaz operacyjny nr 8358/III. Sformułowanie rozkazu było owocem burzliwej debaty w sztabie, która zakończyła się w nocy z 6 na 7 sierpnia.

- Późnym wieczorem wrócił z konferencji w Belwederze płk Tadeusz Piskor, szef Oddziału Operacyjnego Sztabu Generalnego, i przyniósł szkic ugrupowania i kierunków oraz notatki co do myśli przewodniej i wytycznych wykonawczych. Natychmiast przystąpiliśmy do redakcji rozkazu. Płk Piskor położył się zmęczony na kanapie w moim gabinecie i zaczęliśmy formułowanie rozkazu. Po przekazaniu mi zasadniczych myśli, pozostawił mi wykończenie szczegółowej redakcji. Praca była wykonana na koszulce, w ołówku, i tak została oddana Rozwadowskiemu – wspominał Bronisław Regulski, oficer sztabowy, na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. - Gdy otrzymałem później koncept ołówkowy do przepisania na maszynie, widziałem na nim parafę marszałka Piłsudskiego, gen. Rozwadowskiego i płk. Piskora. Była na nim naturalnie także moja parafa, jako kierownika sekcji odpowiedzialnego za redakcję rozkazu.

Polacy postanowili poinformować o założeniach planu przewodniczącego wojskowej części Misji Międzysojuszniczej, doświadczonego weterana Wielkiej Wojny, Maxime'a Weyganda.

- 7 sierpnia rano udałem się na polecenie płk. Piskora do gen. Weyganda, który również urzędował w Pałacu Saskim w sztabie, z poleceniem przekazania generałowi do wiadomości i – naturalnie – przetłumaczenia mu na język francuski rozkazu do przegrupowania. Generał przyjął do zrozumienia ten rozkaz bez zastrzeżeń, zwrócił jedynie uwagę na konieczność mocnego trzymania Wieprza z przedmościami – wspominał Regulski.

Jak pierwotnie wyglądała francuska propozycja rozegrania Bitwy Warszawskiej? Dowiesz się tego z serwisu www.bitwa1920.gov.pl [Kliknij obrazek poniżej] 

W szachy z losem

Zasadnicza myśl planu opierała się na podziale obrony na trzy fronty: Południowy otrzymał zadanie bierne – osłaniania całej operacji i powstrzymywania sił sowieckiego Frontu Południowo-Zachodniego, Front Północny – pod dowództwem gen. Józefa Hallera – miał odpierać główne natarcie bolszewików na Warszawę, wieńczące zadanie ataku na flankę nieprzyjaciela i odcięcie go od własnego zaopatrzenia miał wykonać Front Środkowy.

Cała ta misterna kombinacja mogła zostać przekreślona przez fakt, że 10 sierpnia rozkaz wpadł w ręce wroga. Na szczęście dla Polski i świata, Tuchaczewski nie uwierzył, że jest on prawdziwy - podejrzewał podrzucenie fałszywki w celu zmylenia przeciwnika. Piłsudski wiedział o tym dzięki danym dostarczanym przez radiowywiad. Plan został w jeszcze ściślejszej tajemnicy zmodyfikowany - V Armia gen. Władysława Sikorskiego otrzymała zadanie ofensywy nad Wkrą, co miało oddalić zagrożenie otoczenia Warszawy od zachodu. Rozkaz spisany ręką gen. Tadeusza Rozwadowskiego opatrzono fikcyjnym numerem 10 000.

bm