25 czerwca 1941 roku Finlandia wypowiedziała wojnę ZSRR. Wojna radziecko-fińska zwana była wojną kontynuacyjną, trwała do 4 września 1944 roku.
Neutralność wykluczona
Tocząca się w Europie II wojna światowa po raz kolejny wciągnęła Finlandię w swe tryby. Zaledwie rok wcześniej (13 marca 1940 roku) umilkły strzały na froncie radziecko-fińskim. Trwająca 105 dni wojna zimowa zakończyła się układem pokojowym, który oznaczał wprawdzie porażkę Finlandii, ale nie jej kapitulację. Związek Sowiecki zagarnął wtedy tylko 9 % terytorium kraju, który zachował swą niepodległość i suwerenność.
Trwała II wojna światowa, Finlandia mimo, chęci pozostania krajem neutralnym nie mogła sobie na to pozwolić. Po niedawnym zakończeniu zimnej wojny nawiązanie przyjaznych kontaktów ze Związkiem Radzieckim było wykluczone. Alternatywą był sojusz z Niemcami.
- Będąc w stanie izolacji, bez pewnej pomocy ze strony krajów skandynawskich, dla których neutralność to rzecz ponad wszystko i za wszelką cenę, Finowie próbowali bliskich kontaktów z III Rzeszą - mówił historyk prof. Bernard Piotrowski.
Już we wrześniu 1940 roku z Niemiec do Finlandii transportowano broń. Przez jej tereny transportowano również niemieckich żołnierzy do północnej Norwegii.
Finlandia niemieckim sojusznikiem
W maju 1941 roku Finlandia stała się wojskowym i politycznym sojusznikiem III Rzeszy. Według Finów "było to koniecznością”.
"Wobec alternatywy Niemcy lub Związek Sowiecki byliśmy przyparci do muru. W pamięci miałem słowa Stalina skierowane do naszej delegacji podczas rokowań jesienią 1939 roku: ››rozumiem, że chcecie pozostać neutralni, ale zapewniam was, że jest to niemożliwe. Mocarstwa po prostu na to nie pozwolą‹‹. Finlandia nie miała już swobody w kształtowaniu swego losu, nie była też jedynym krajem w Europie, który tego doświadczył z chwilą, gdy załamana została równowaga w Europie” – pisał w swoich wspomnieniach dowódca wojsk fińskich, marszałek Gustaw Mannerheim.
Po ataku Niemiec na ZSRR (22 czerwca 1941 roku) Hitler w pierwszym swoim przemówieniu pozdrowił fińskich przyjaciół. Chcąc nie chcąc, Finowie w opinii międzynarodowej stali się sojusznikami III Rzeszy.
Wojna kontynuacyjna
25 czerwca 1941 roku rozpoczęła się wojna radziecko-fińska. Działania rozpoczął Związek Radziecki, przeprowadzając bombowe ataki samolotowe na lotniska i miasta Finlandii. W tej sytuacji Finlandia wypowiedziała wojnę. Stojący na czele armii fińskiej Gustaw Mannerheim, podobnie jak rząd fiński, głosił, że ich kraj prowadzi wojnę samodzielnie i przede wszystkim chce odzyskać tereny, które stracił w wyniku wojny zimowej, stąd nazwa – wojna kontynuacyjna.
W końcu września 1941 roku wojska fińskie w zasadzie osiągnęły stan granic z marca 1940 roku, w tym momencie, według wcześniejszych deklaracji, Finowie osiągnęli swój cel, jednak pojawiła się możliwość zajęcia Karelii. Kilka miesięcy później niemal cała Karelia znalazła się pod okupacją wojsk fińskich.
Dla Niemców wojna ta miała szerszy wymiar, chodziło przede wszystkim o zajęcie tzw. kolei murmańskiej, trasy między Murmańskiem a Leningradem. Była to kolej, która łączyła ówczesny Związek Radziecki z Europą Zachodnią. Kolej murmańska to było być albo nie być radzieckich założeń strategicznych w północno zachodniej części tego kraju. I dlatego, mimo ogromnych wysiłków, okupionych często dużymi stratami ani wojskom niemieckim, ani też fińskim jej zajęcie się nie udało.
Fińsko-radziecki układ pokojowy
Powstały też różnice pomiędzy sztabowcami niemieckimi i fińskimi, np. Mannerheim w żaden sposób nie zamierzał uczestniczyć w blokadzie Leningradu. W latach 1942-1943 działania wojenne ustały, przeszły w stan wojny pozycyjnej. W lutym 1944 roku Rosjanie przypuścili szturm na Przesmyku Karelskim i nastąpiło pęknięcie w fińskiej obronie na linii Mannerheima.
- Finlandia pozostawała jeszcze sojusznikiem III Rzeszy, ale coraz bardziej krytycznym, niezdecydowanym, bo i sytuacja międzynarodowa wojenna, zwłaszcza na froncie wschodnim, nie była aż tak sprzyjająca. I dlatego w okolicach lipca coraz częściej mówiono o potrzebie zawarcia odrębnego fińsko-radzieckiego pokoju – mówił prof. Bernard Piotrowski.
Ostatecznie 4 września 1944 roku podpisano zawieszenie broni. Układ rozejmowy zawarto w Moskwie 19 września 1944 roku. Przewidywał on m.in. wycofanie wojsk fińskich przed 24 września do granic z marca 1940 roku, rozbrojenie przed 15 września oddziałów niemieckich, utratę Karelii i Petsamo, wypłatę odszkodowań wojennych oraz udostępnienie portu w Porkkala flocie ZSRR na 50 lat.
mk

Jak doszło do zdrady?

Droga Vidkuna Quislinga do zdrady nie została jeszcze do końca wyjaśniona. Pojawił się na arenie politycznej w momencie wybuchu II wojny światowej i właściwie bardzo wcześnie, jeszcze w czasie wojny, o zdrajcach zaczęto mówić "quislingowcy".

- On był kolaborantem ideowym i fakt, że opowiedział się po stronie niemieckiej w momencie ataku wojsk hitlerowskich na Norwegię, był kolejnym etapem na jego drodze życiowej - mówiła skandynawistka Anna Marciniakówna.

Quislng należał do ludzi, których określano mianem pangermanistów. Opowiadali się oni za wyższością narodów germańskich, nie tylko narodu niemieckiego. Wykorzystywała to propaganda nazistowska w odniesieniu do krajów skandynawskich, a szczególnie Norwegii. Odwoływano się przy tym do epoki wikingów.

- Hitler obiecywał wszystkim swoim zwolennikom, że nowy ład na świecie, który wprowadzą Niemcy hitlerowskie, obejmie cały świat germański. A takie kraje jak Norwegia zajmą przy tym nowym germańskim stole zaszczytne miejsce - wyjaśniała Anna Marciniakówna.

Norweski nacjonalista

Vidkun Quisling urodził się w 1887 roku. Po ukończeniu Wyższej Szkoły Wojskowej, od 1911 roku pracował w sztabie generalnym. W 1918 został attaché wojskowym w Rosji Radzieckiej. U boku badacza polarnego Fridtjofa Nansena brał udział w akcji pomocy dla ofiar głodu w ZSRR. Po powrocie do kraju był ministrem obrony w kilku rządach międzywojennych. Jednak współpraca z nim była bardzo trudna. Quisling był bowiem niesłychanie radykalny i w różnych kwestiach przejawiał niesłychanie ekstremalne poglądy. Właściwie wchodził w konflikty ze wszystkimi.

W 1933 roku, z momentem dojścia Hitlera do władzy, założył partię Nasjonal Samling (Jedność Narodowa) o programie nacjonalistycznym. - Te wszystkie cechy jego osobowości - wielka pewność siebie, nieumiejętność współpracy, nieliczenie się ze zdaniem innych - sprawiały, że partia nie zyskiwała poparcia w społeczeństwie, a także nie miała zbyt wielu członków. Właściwie do momentu wybuchu wojny to było coś na kształt bardziej sekty politycznej niż partii - mówiła skandynawistka.

W Hitlerze widział przyszłość Norwegii

Vidkun Quisling był tak pewny, że na nim spoczywa misja wprowadzenia Norwegii do tego nowego świata germańskiego, które stworzą Niemcy hitlerowskie, że właściwie nic się poza tym dla niego nie liczyło.

Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej kontaktował się z Adolfem Hitlerem i Alfredem Rosenbergiem, otrzymywał z Niemiec znaczne środki pieniężne na rozwój swojego ruchu. W założonej przez siebie gazecie publikował artykuły napastliwe wobec króla Norwegii, Haakona VII oraz polityki zagranicznej państwa. Jawnie wzywał Hitlera do zajęcia Norwegii.

Pomógł III Rzeszy w zajęciu Norwegii

3 kwietnia 1940, na 6 dni przed atakiem niemieckim na Norwegię, przekazał III Rzeszy informacje o jej systemie obronnym.

9 kwietnia wieczorem, kiedy Niemcy zajmowali Oslo, a ich okręty lądowały u wybrzeży Norwegii, Quisling ukrywał się w Hotelu Continental, z którego wyszedł po kilku godzinach. Dostał się do radiostacji i ogłosił się premierem. Snute już od 1939 roku plany dokonania przewrotu państwowego i objęcia władzy zostały zrealizowane.

Jego ludzie, wraz z bojówkami mniejszości niemieckiej, pomagali Niemcom w inwazji na Norwegię. Zajmowali oni gmachy ministerstw i innych ważniejszych instytucji, opanowanych już zresztą częściowo przez grupy volksdeutschów.

Na czele rządu marionetkowego

Mimo, że Quisling od razu ogłosił się premierem, faktycznie został nim dopiero w dwa lata później - 1 lutego 1942 roku. Najpierw stanął na czele Partii Jedności Narodowej i kierował okupowaną przez III Rzeszę Norwegią. - On był premierem marionetkowym. Nawet wtedy, kiedy został nim formalnie, to się właściwie nie zmieniło. Niemcy zdawali sobie sprawę, że z tym politykiem niczego nie osiągną - mówił redaktor Sławomir Szof.

Król Haakon VII, wraz z rządem norweskim, ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Kwestia niepodległości była dla Norwegów sprawą najważniejszą i właściwie cały naród, z wyjątkiem członków parlamentu, od pierwszych godzin przystąpił do ruchu oporu.

Antysemityzm Quislinga

W swoich żądaniach Quisling szedł momentami nawet dalej niż sami Niemcy. To on odpowiadał za prześladowania, deportacje i wyniszczenie Żydów norweskich. W 1942 roku norweska policja doprowadziła na statek "Donau" 532 osoby, które wywieziono do obozów koncentracyjnych. Ogółem deportowano z Norwegii 771 Żydów, z których ocalały jedynie 44 osoby.

Zdrajca narodowy

Po zakończeniu wojny Vidkun Quisling za swoje działania zapłacił głową. Został aresztowany i 10 września 1945 skazany na śmierć. Stracono go 24 października 1945 roku z wyroku Trybunału Norweskiego za zdradę ojczyzny. Jego nazwisko stało się synonimem zdrady.

mk

17 czerwca 1944 proklamowano Republikę Islandii, ostatecznie uniezależniając ten kraj od  Danii. Na cześć tego wydarzenia, co roku w tym dniu obchodzone jest święto narodowe – Dzień Niepodległości.
Powoli zdobywana suwerenność
Dania sprawowała kontrolę nad Islandią od 1380 roku, a formalnie od 1814 roku, czyli od podpisania unii personalnej z Norwegią. Pół wieku później Islandczycy uzyskali częściowo prawo do rządzenia, co zostało wpisane do duńskiej konstytucji. W 1903 roku Duńczycy powołali urząd komisarza ds. Islandii, sprawujący tę funkcję rezydował w stolicy kraju, Reykjavíku i na miejscu miał się zajmować sprawami dotyczącymi Islandii, a także zasiadać w islandzkim parlamencie, Althingu.
1 grudnia 1918 roku Islandia podpisała z Danią akt unii, na mocy której została uznana za państwo suwerenne, połączone osobą wspólnego króla – Christiana X – w unii personalnej z Danią. Powstało wolne i niepodległe Królestwo Islandii z własnym rządem i premierem, narodową walutą i flagą. W Reykjavíku zaczęła działać ambasada duńska, a w Kopenhadze ambasada islandzka. Do Danii należała ochrona wód terytorialnych Islandii, decyzje w kwestiach budżetu, polityki zagranicznej i zawierania międzynarodowych umów handlowych.
Ważnym punktem dokumentu był zapis, że umowa będzie obowiązywać przez 25 lat, po czym obie strony mogą wprowadzić do niej zmiany i przedłużyć ważność.
II wojna światowa – izolacja od Danii
– 9 kwietnia 1940 roku, po zajęciu Danii przez III Rzeszę, związki polityczne pomiędzy Islandią a Danią właściwie urwały się – mówił w Polskim Radiu skandynawista prof. Bernard Piotrowski. – W tej sytuacji parlament Islandii przejął funkcję króla i rządu duńskiego. Chcąc nie chcąc Islandczycy musieli swoje sprawy wziąć we własne ręce.
III Rzesza zainteresowała się Islandią ze względów ideologicznych, politycznych i wojskowych. Niemcy widzieli w niej obszar krzyżowania się ważnych linii komunikacyjnych między kontynentem amerykańskim a europejskim. W walce o panowanie nad Atlantykiem, Islandia mogła pełnić istotną rolę jako miejsce ćwiczeń wojskowych, magazynowania odpowiednich towarów, paliwa i dlatego był już przygotowany plan hitlerowskiego desantu na Islandii.
Wyspa okazała się atrakcyjna również dla Brytyjczyków. 10 maja 1940 roku wojska brytyjskie wylądowały na Islandii. Okupacja angielska wywoływała gwałtowny protest islandzkiego społeczeństwa, przyjmowano ją jako naruszenie suwerenności kraju i zagrożenie dla dopiero co odzyskanej niepodległości.
W momencie, gdy w stanie zagrożenia znalazła się również Wielka Brytania, w lipcu 1941 roku Islandczycy zawarli tajny układ ze Stanami Zjednoczonymi, wynikiem czego było lądowanie na wyspie wojsk amerykańskich i kanadyjskich. Brytyjczycy wycofali się. W kluczowym momencie na Islandii stacjonowało ponad 40 tys. żołnierzy amerykańskich. W pobliżu Reykjavíku powstała jedna z największych baz na Atlantyku.
Niepodległość odzyskana w referendum
– Jeden zapis z konstytucji aktu unii z Danią z 1918 roku okazał się dla Islandczyków korzystny – mówił prof. Piotrowski. – Otóż ustawa z 1918 roku mówiła, że po 25 latach należy przeprowadzić na wyspie referendum, w którym Islandczycy zadecydują: czy chcą dalej pozostać w unii politycznej, czy ogłoszą niepodległość kraju.
24 maja 1944 roku odbyło się na Islandii referendum w sprawie przyszłości kraju. Większość wyborców opowiedziała się za pełną niepodległością, którą proklamowano 17 czerwca 1944 roku. Tego dnia  w Thingvellir zebrał się islandzki parlament i tłumy Islandczyków, ogłoszono zerwanie unii z Danią oraz powołanie republiki. Po 682 latach Islandia stała się wolnym i niezależnym państwem. Pierwszym prezydentem został Svein Björnsson, dotychczasowy ambasador Islandii w Danii. Od tamtej pory dzień 17 czerwca stał się Świętem Narodowym Islandii
mk