Tadeusz Różewicz - ocalił poezję z rzezi

Był świadkiem i uczestnikiem II wojny światowej, która odcisnęła piętno na jego twórczości. Tadeusz Różewicz pokazał, że poezja po Auschwitz jest możliwa, ale wymaga rozrachunku z przeszłością.

Na zdjęciu archiwalnym z czerwca 1966 r. poeta, dramaturg, prozaik, scenarzysta Tadeusz Różewicz

Foto: PAP/CAF/Stanisław Moroz

Tadeusz Różewicz zmarł 24 kwietnia 2014 roku we Wrocławiu. Był jednym z najwybitniejszych polskich poetów współczesnych, prozaikiem, dramaturgiem i eseistą.

Poeta z karabinem w ręku

Dorastał w okresie dwudziestolecia międzywojennego w Radomsku. Był niemal rówieśnikiem II Rzeczpospolitej i jednym z poetów pokolenia Kolumbów. Pierwsze utwory publikował jeszcze przed 1939 rokiem, między innymi w czasopismach "Pod znakiem Marii" i "Czerwone Tarcze".

Różewicz w czasie wojny należał do Armii Krajowej, działał pod pseudonimem "Satyr". Był także redaktorem podziemnego czasopisma "Czyn Zbrojny". W 1942 roku ukończył konspiracyjny kurs podchorążych. Rok później poeta ruszył z podziemia akowskiego do walki z bronią w ręku w lasach w Kieleckiem.

- Ponieważ ja kończyłem konspiracyjną Szkołę Podchorążych, 14 lub 15 sierpnia 1943 roku zostałem skierowany do oddziału partyzanckiego obwodu AK Radomsko. Spakowałem co miałem, a nie miałem właściwie niczego i wymaszerowałem do lasu - mówił w audycji Polskiego Radia z 1999 roku. - Życie w konspiracji było życiem w podziemiu, to było ukrywanie się, to były fałszywe dowody. Przekroczywszy posterunek, zameldowałem się: "Panie komendancie, kapral podchorąży ”Satyr” melduje się posłusznie na rozkaz".

Po roku pobytu w partyzantce Tadeusz Różewicz napisał debiutancki zbiór wierszy "Echa leśne". Były to przeważnie patriotyczne utwory pisane na pokrzepienie serc leśnych braci, ale jednocześnie niepozbawione lekkości i satyrycznego zabarwienia, charakterystycznego dla Różewicza.

- Była to jedyna książeczka, którą napisałem nie tyle na rozkaz, co na polecenie. "Słuchajcie tam podchorąży, macie tam smykałkę do pisania, weźcie no ołówek, papier. Trzeba dla chłopaków coś napisać". Potem to się rozwinęło w książeczkę zatytułowaną "Echa leśne" - mówił Tadeusz Różewicz w audycji Renaty Gorczyńskiej z cyklu "Dialogi poetów".

Miejsce w polskiej literaturze 

Za debiut Różewicza uważa się wydany po wojnie w 1947 zbiór wierszy pt. "Niepokój". Twórczość Tadeusza Różewicza inspirowała współczesną poezję polską. Jej wpływ był widoczny nie tylko w nowatorskiej formie, ale również przekazie dla powojennego świata. Poeta udowadniał, że poezja po zbrodniach II wojny światowej jest możliwa, ale wymaga rozrachunku z przeszłością.

"Nie ma polskiej poezji i polskiej mowy bez Tadeusza Różewicza", powiedział kiedyś Kazimierz Wyka, i trudno o lepszą syntezę znaczenia jego twórczości dla rodzimej literatury.

Tadeusz Różewicz był autorem ponad 50 tomów wierszy, przetłumaczonych na kilkadziesiąt języków. Do jego najważniejszych zbiorów poetyckich należą: debiutancki "Niepokój" oraz "W łyżce wody", "List do ludożerców", "Twarz" i "Równina".

Osobne miejsce w jego dorobku literackim zajmuje twórczość sceniczna. Napisał między innymi tak głośne dramaty, jak: "Kartoteka", "Stara kobieta wysiaduje" i "Na czworakach", wystawiane na scenach całego świata. W jego sztukach elementy realistyczne przenikają się z teatrem absurdu.

”Kartoteka” i inne utwory 

Różewicz był laureatem wielu nagród i wyróżnień. W 1999 roku otrzymał Nagrodę Literacką im. Władysława Reymonta za twórczość całego życia, a w 2000 roku nagrodę Nike za tomik wierszy "Matka odchodzi”. Otrzymał też "Złote Berło" przyznane przez Fundację Kultury Polskiej.

Od 1968 roku poeta mieszkał we Wrocławiu, publikował głównie na łamach "Twórczości", "Odry" i "Dialogu". W ostatnim dziesięcioleciu ukazały się m. in. poematy: "Nożyk profesora", "Szara strefa" i "Wyjście".

Posłuchaj pełnej anegdot rozmowy Renaty Gorczyńskiej z dwoma wielkimi poetami: Tadeuszem Różewiczem i Czesławem Miłoszem.

bs/sa