"Ojczysty - dodaj do ulubionych". Pióropusz - co ma z nim wspólnego Staszic?

W cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych" zdradzamy tajemnice języka polskiego. Tym razem odkrywaliśmy pochodzenie słowa "pióropusz".

W języku polskim słowo "pióropusz" rozpowszechnił Stanisław Staszic

Foto: shutterstock/D2B2

W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" poznajemy ciekawostki językowe. Tym razem Martyna Matwiejuk pod lupę bierze słowo "pióropusz".

Słowo "pióropusz" - kiedy pojawiło się w słowniku?

Co to "pióropusz" zapewne wiecie, ale czy znacie jego historię?"Pióropusz" - w znaczeniu "pęk piór noszony jako ozdoba głowy lub przypinany w tej funkcji do nakrycia głowy" - znany i notowany jest w słownikach dopiero od drugiej połowy XIX wieku. Czyżby nigdy wcześniej na ziemiach polskich nie widziano "pióropuszów" (albo "pióropuszy", jeśli nie lubicie końcówki -ów)? Ależ widziano, widziano, tyle że nikt ich tak nie nazywał…

Posłuchaj

01:45 CZWORKA_Ojczysty dodaj do ulubionych - pióropusz (mp3) 2024_09_14-08-52-22.mp3 "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Pióropusz - jaka jest etymologia tego słowa? (Szanuj zieleń//Czwórka)

 

"Pióropusz" - od jakich słów pochodzi to słowo?

"Pióropusz" jest autorskim wynalazkiem Stanisława Staszica. To znaczy, nie on go zaprojektował i nie on stworzył pierwszy egzemplarz, ale onże - działacz i publicysta, ksiądz i wolnomularz, geograf i przyrodnik, pisarz i tłumacz - stworzył jego nazwę. Ściślej rzecz biorąc, taki rzeczownik utworzył jako tłumaczenie niemieckiego federbusch (feder "pióro"+ busch "krzak"; obecnie: Federhaube "pióro" + "czapka"). Staszic słusznie przeczuł, że zawarta w niemieckiej nazwie krzaczastość krzaka można przełożyć, wykorzystując semantykę czasownika "puszyć", i utworzył słowo "pióropusz".

Zobacz także:

• "Ojczysty dodaj do ulubionych". Posiłek czyli dawniej wzmocnienie

Tak wprowadzony w 1788 r. do nauki i literatury "pióropusz" odkryty został ponownie przez Samuela B. Lindego, który wciągnął go do swojego wiekopomnego słownika: "pióropusz"(…) puszyste pióro do noszenia na głowie, kita" - i takie "pojedyncze" znaczenie miał też niegdyś "pióropusz".  

Audycja powstała we współpracy z Narodowym Centrum Kultury.

___

Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.

O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowiada Martyna Matwiejuk. 

POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<

 

Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.

***

mat. pras./qch