"Ojczysty - dodaj do ulubionych". "Do" talerza czy "na" talerz?

Ostatnia aktualizacja: 26.10.2023 07:32
W cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych" zdradzamy tajemnice języka polskiego. Tym razem ruszamy do kuchni i zajmiemy się talerzami, bo jak się okazuje ich składnia jest zróżnicowana.  
Składnia słowa talerz jest zróżnicowana, zależy od tego, czy talerz jest płytki, czy głęboki.
Składnia słowa talerz jest zróżnicowana, zależy od tego, czy talerz jest płytki, czy głęboki.Foto: Shutterstock/Maglara
  • Składnia słowa "talerz" jest zróżnicowana: zależy od tego, czy używamy płytkiego (albo płaskiego) talerza, czy głębokiego talerza. 
  • W przypadku talerza płytkiego używamy przyimka "na", w przypadku głębokiego - "w". 
  • Zawsze, niezależnie od talerza, powiemy, że "ktoś grzebie w talerzu" czy "nie będzie nam nikt zaglądać do talerza". 

W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w każdy wtorek i czwartek w audycji "Pierwsze słyszę" poznajemy ciekawostki językowe. Tym razem zajmujemy się zastawą stołową, a konkretnie talerzami. 

Autorzy strony NCK "Ciekawostki językowe / Ojczysty - dodaj do ulubionych" piszą: składnia rzeczownika "talerz" jest zróżnicowana: w zależności od tego, czy używamy płytkiego (albo płaskiego) talerza, czy głębokiego talerza, stosujemy połączenie z przyimkiem "na" lub z przyimkami "do" i "w". Powiemy więc i napiszemy: Wykładamy sałatkę na talerz; Na talerzu zostały ziemniaki i cała niezjedzona marchewka z groszkiem; Nasyp jagód na ten duży talerz ze złotym brzeżkiem; Drugie danie podano na talerzach odziedziczonych po prababci Marysi - za każdym razem chodzi o płytkie (płaskie) talerze; Nalewamy zupę mleczną do talerza; W talerzu pozostało jeszcze trochę rosołu, przelej go do psiej miski; Zsiadłe mleko podano w wielkich talerzach rodem z PRL-u - za każdym razem chodzi o głębokie talerze. We frazeologizmach utrwalił się obraz dawnego, głębokiego, wiejskiego talerza: mówimy, że ktoś grzebie (widelcem) w talerzu (a nie: na talerzu czy po talerzu), kiedy je niechętnie i bez apetytu, mówimy też, że nie będzie nam nikt zaglądać do talerza, kiedy nie chcemy, żeby ktoś komentował to, co jemy i w jaki sposób jemy.

Posłuchaj
01:46 czwórka pierwsze słyszę 26.10.2023 ojczysty talerz.mp3 "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Jak mówimy: "na" talerz czy "do" talerza? (Pierwsze słyszę/Czwórka)
 
 

___

Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.

Kolejnych odsłon będzie można posłuchać we wtorki i czwartki w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30. O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowie Martyna Matwiejuk

POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<

Język polski należy do najtrudniejszych języków świata. Badanie pochodzenia słów i ich ewolucji to fascynująca podróż przez historię i zwyczaje. Martyna Matwiejuk w audycji "Pierwsze słyszę" o godz. 7.30 do końca roku będzie wyjaśniać, dlaczego niektóre memy powodują, że "śmiejemy się do rozpuku", sprawdzi też językowy rodowód "kundla", skąd się wziął "majsterklepka" i jaką miarą jest "łut szczęścia". 

Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.

***

Na kolejne odsłony cyklu we wtorki i czwartki, w porannej audycji "Pierwsze słyszę"po godz. 7.30 zaprosi Martyna Matwiejuk.

mat. pras./kd/aw/pj

Czytaj także

"Ojczysty - dodaj do ulubionych". Czy słowo "beton" jest międzynarodowe?

Ostatnia aktualizacja: 22.08.2023 08:00
Język polski kryje wiele ciekawostek. Niektóre słowa znane są niewielu, inne znają wszyscy i w dodatku nie tylko w Polsce. Tak jest ze słowem "beton", o którym możemy powiedzieć, że jest międzynarodowe, a w dodatku ma dwa znaczenie. Wyjaśniamy je w cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych".
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Ojczysty - dodaj do ulubionych". Kajakarstwo to nie wioślarstwo

Ostatnia aktualizacja: 24.08.2023 07:40
 O ciekawostkach językowych rozprawiamy w Czwórce w każdy wtorek i czwartek w cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Tym razem sprawdziliśmy, dlaczego kajakarstwo nie jest wioślarstwem. 
rozwiń zwiń