"Ojczysty - dodaj do ulubionych". "Do" talerza czy "na" talerz?

W cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych" zdradzamy tajemnice języka polskiego. Tym razem ruszamy do kuchni i zajmiemy się talerzami, bo jak się okazuje ich składnia jest zróżnicowana.  

Składnia słowa talerz jest zróżnicowana, zależy od tego, czy talerz jest płytki, czy głęboki.

Foto: Shutterstock/Maglara

• Składnia słowa "talerz" jest zróżnicowana: zależy od tego, czy używamy płytkiego (albo płaskiego) talerza, czy głębokiego talerza. 
• W przypadku talerza płytkiego używamy przyimka "na", w przypadku głębokiego - "w". 
• Zawsze, niezależnie od talerza, powiemy, że "ktoś grzebie w talerzu" czy "nie będzie nam nikt zaglądać do talerza". 

W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w każdy wtorek i czwartek w audycji "Pierwsze słyszę" poznajemy ciekawostki językowe. Tym razem zajmujemy się zastawą stołową, a konkretnie talerzami. 

Autorzy strony NCK "Ciekawostki językowe / Ojczysty - dodaj do ulubionych" piszą: składnia rzeczownika "talerz" jest zróżnicowana: w zależności od tego, czy używamy płytkiego (albo płaskiego) talerza, czy głębokiego talerza, stosujemy połączenie z przyimkiem "na" lub z przyimkami "do" i "w". Powiemy więc i napiszemy: Wykładamy sałatkę na talerz; Na talerzu zostały ziemniaki i cała niezjedzona marchewka z groszkiem; Nasyp jagód na ten duży talerz ze złotym brzeżkiem; Drugie danie podano na talerzach odziedziczonych po prababci Marysi - za każdym razem chodzi o płytkie (płaskie) talerze; Nalewamy zupę mleczną do talerza; W talerzu pozostało jeszcze trochę rosołu, przelej go do psiej miski; Zsiadłe mleko podano w wielkich talerzach rodem z PRL-u - za każdym razem chodzi o głębokie talerze. We frazeologizmach utrwalił się obraz dawnego, głębokiego, wiejskiego talerza: mówimy, że ktoś grzebie (widelcem) w talerzu (a nie: na talerzu czy po talerzu), kiedy je niechętnie i bez apetytu, mówimy też, że nie będzie nam nikt zaglądać do talerza, kiedy nie chcemy, żeby ktoś komentował to, co jemy i w jaki sposób jemy.

Posłuchaj

01:46 czwórka pierwsze słyszę 26.10.2023 ojczysty talerz.mp3 "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Jak mówimy: "na" talerz czy "do" talerza? (Pierwsze słyszę/Czwórka)

 

 

___

Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.

Kolejnych odsłon będzie można posłuchać we wtorki i czwartki w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30. O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowie Martyna Matwiejuk. 

POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<

Język polski należy do najtrudniejszych języków świata. Badanie pochodzenia słów i ich ewolucji to fascynująca podróż przez historię i zwyczaje. Martyna Matwiejuk w audycji "Pierwsze słyszę" o godz. 7.30 do końca roku będzie wyjaśniać, dlaczego niektóre memy powodują, że "śmiejemy się do rozpuku", sprawdzi też językowy rodowód "kundla", skąd się wziął "majsterklepka" i jaką miarą jest "łut szczęścia". 

Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.

***

Na kolejne odsłony cyklu we wtorki i czwartki, w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30 zaprosi Martyna Matwiejuk.

mat. pras./kd/aw/pj