"Ojczysty - dodaj do ulubionych". Od kiedy w skarpetkach chodzą wszyscy?

W cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych" zdradzamy tajemnice języka polskiego. Słowo "skarpetka", a dokładnie "szkarpetka", jeszcze w XIX wieku oznaczało element stroju męskiego.  

Wiek XX przyniósł emancypację kobiet i wręcz rewolucyjne zmiany w kobiecym stroju: wraz ze spodniami kobiety przejęły skarpetki.

Foto: Shutterstock/Ground Picture

• Jeszcze w XIX wieku skarpetka pozostawała elementem stroju męskiego jako "krótka pończocha, używana przez mężczyzn wewnątrz obuwia".
• Kobiety przejęły skarpetki z XX wieku - wraz ze spodniami. 
• Dziś skarpetki są neutralnym elementem stroju każdego z nas. 
• Skarpeta - dawniej również szkarpeta - to zapożyczenie z języka włoskiego. 
• Włoskie "scarpa", wcale jednak nie oznacza "skarpeta", tylko "but, trzewik".

W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w każdy wtorek i czwartek w audycji "Pierwsze słyszę" poznajemy ciekawostki językowe. Tym razem zajmujemy się skarpetkami.

Autorzy strony NCK "Ciekawostki językowe / Ojczysty - dodaj do ulubionych" piszą: W XVIII wieku skarpetki były to jeszcze "krótkie zwierzchne pończochy". Przez cały wiek XIX skarpetka - występująca wówczas równie często jako szkarpetka - pozostawała elementem stroju męskiego jako "krótka pończocha, używana przez mężczyzn wewnątrz obuwia". Dopiero wiek XX przyniósł emancypację kobiet i wręcz rewolucyjne zmiany w kobiecym stroju: wraz ze spodniami kobiety przejęły skarpetki, tak że kilkadziesiąt lat później skarpetka stała się powszechną, całkowicie neutralną i niemal nieodzowną częścią ubioru każdego człowieka w naszym kraju. Słowo "skarpetka" to oczywiście zdrobnienie od "skarpeta". A skarpeta - dawniej również szkarpeta - to zapożyczenie z języka włoskiego. Włoskie słowo scarpetta - od którego pochodzi nasza skarpeta - to zdrobnienie od wł. scarpa, które jednak wcale nie oznacza "skarpeta", tylko "but, trzewik". Sięgające kostki, eleganckie trzewiczki były wykonywane z kosztownego atłasu, drogiego aksamitu, delikatnego jedwabiu czy cieniutkiego safianu, były więc leciutkie i mięciuteńkie. I to zapewne ta miękkość spowodowała przeniesienie nazwy z bucika na skarpetkę (wbrew włoskiej genezie: słowo scarpa, od którego pochodzi również nasza "skarpa", zawiera element znaczeniowy związany z ostrością, stromością - scarpa to pierwotnie "coś ostro zakończonego, coś z czubkiem" – dawne trzewiki miały wydłużone noski).

Posłuchaj

02:02 czwórka pierwsze słyszę 30.11.2023 ojczysty skarpetki.mp3 "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Skąd się wzięły nasze skarpetki? (Pierwsze słyszę/Czwórka)

 

___

Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.

Kolejnych odsłon będzie można posłuchać we wtorki i czwartki w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30. O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowie Martyna Matwiejuk. 

POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<

Język polski należy do najtrudniejszych języków świata. Badanie pochodzenia słów i ich ewolucji to fascynująca podróż przez historię i zwyczaje. Martyna Matwiejuk w audycji "Pierwsze słyszę" o godz. 7.30 do końca roku będzie wyjaśniać, dlaczego niektóre memy powodują, że "śmiejemy się do rozpuku", sprawdzi też językowy rodowód "kundla", skąd się wziął "majsterklepka" i jaką miarą jest "łut szczęścia". 

Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.

***

Na kolejne odsłony cyklu w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30 zaprasza Martyna Matwiejuk.

mat. pras./kd/aw/pj