- W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" sprawdzamy, co oznaczało kiedyś słowo "śreżoga".
- Początkowo "śreżoga" pojawiała się, gdy było zimno i mroźno.
- Oznaczała uschnięcie od zimna liści albo kwiatów.
- Potem definicja się rozszerzyła na inne zjawiska.
W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w porannej audycji "Pierwsze słyszę" poznajemy ciekawostki językowe. Tym razem sprawdzamy, co oznaczał niegdyś wyraz "śreżoga".
"Śreżoga" - gdy zimno i mroźno
Wiecie, co to jest "śreżoga"? Nie? Nie martwcie się, nie Wy jedni. "Śreżoga" to dawny, niemal zapomniany wyraz, będący nie całkiem oczywistą nazwą pewnego - również nie całkiem oczywistego - zjawiska przyrodniczego. Na przestrzeni dziejów nazwa ta zapisywana była też jako "sreżoga", "srzeżoga", "śrzeżoga", "strzeżoga". Pierwotnie oznaczała tylko "zwarzenie" albo "uschnienie" od zimna kwiecia, liścia (tak u Lindego, tak też półtora wieku później u Doroszewskiego).
Jako taka była w pieśniach i psalmach kontrastowo zestawiana z życiodajną rosą: "Wy rosy i śrzeżogi dobrorzeczcie Panu". W przyrodzie zwarzenie się liści i kwiatów można zaobserwować jesienią lub u progu zimy. W mroźne, słoneczne poranki, gdy nad łąkami i ogrodami unosi się lekka mgła, a promienie słoneczne przeświecają przez bezlistne konary drzew, załamując się na kropelkach mgły i tworząc "boskie palce" - świetliste promienie ogrzewające zmarzniętą ziemię.
01:53 CZWORKA/Pierwsze słyszę - ojczysty - "śreżoga" 28.12.2023.mp3 Ojczysty - dodaj do ulubionych". Co oznaczało słowo "śreżoga"? (Pierwsze słyszę/Czwórka)
"Śreżoga" wisi też w powietrzu
Dlatego też już we wczesnych słownikach cytowanej wyżej definicji "śreżogi" towarzyszą ciekawe przykłady użycia - nieodpowiadające definicji, ujawniające za to inne znaczenie wyrazu: "Srzeżoga zda się być dymem farby niby błękitnéy, a iest rozwlekła i wieszaiąca się po powietrzu". Stąd w niektórych słownikach "śreżoga" to "odblask słoneczny" powstały w pogodne dni, kiedy promienie słońca przedzierają się przez warstwę mgły lub dymu [SWZ].
"Mglistość śreżogi" spowodowała, że oderwała się ona od "mroźności" i zaczęła oznaczać jeszcze inne zjawisko: "lekką mgłę w dzień upalny, migotanie rozgrzanego powietrza" - w takim użyciu i znaczeniu znajdziemy "śreżogę" u Doroszewskiego.
Audycja powstała we współpracy z Narodowym Centrum Kultury.
___
Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.
Kolejnych odsłon będzie można posłuchać w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30. O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowie Martyna Matwiejuk.
POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<
Język polski należy do najtrudniejszych języków świata. Badanie pochodzenia słów i ich ewolucji to fascynująca podróż przez historię i zwyczaje. Martyna Matwiejuk w audycji "Pierwsze słyszę" o godz. 7.30 do końca roku będzie wyjaśniać, dlaczego niektóre memy powodują, że "śmiejemy się do rozpuku", sprawdzi też językowy rodowód "kundla", skąd się wziął "majsterklepka" i jaką miarą jest "łut szczęścia".
Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.
***
Na kolejne odsłony cyklu w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30 zaprosi Martyna Matwiejuk.
mat. pras./kd/aw/pj/DS
