- W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" sprawdzamy, co ma wspólnego pysk z "nie pyskuj"
- Jedna z hipotez etymologicznych mówi, że "nie pyskuj" pochodzi od słowa "pysk"
- Inna, że "pyskować" to przekształcone "pyszkować".
- W gwarach zachowała się również postać "pyskać".
W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w każdy wtorek i czwartek w audycji "Pierwsze słyszę" wraz z Martyną Matwiejuk poznajemy ciekawostki językowe.
PYSKOWAĆ
Kiedyś mówiło się "Nie pyskuj!", dzisiaj mówimy raczej "Śmiało wyrażaj swoje zdanie!".
Czy czasownik "pyskować" pochodzi od rzeczownika "pysk"? To jedna z hipotez etymologicznych.
Pyskować, a w staropolszczyźnie wspyskować, czyli "kłapać pyskiem; odszczekiwać się", a więc "odpowiadać komuś arogancko", jak rozeźlony pies kłapiący pyskiem lub szczekający na człowieka w odpowiedzi na reprymendę, albo też "być mocnym w pysku", czyli "być aż nazbyt wygadanym".
Według drugiej hipotezy "pyskować" to przekształcone "pyszkować" - "odpowiadać jak pyszek", czyli "odpowiadać jak pyszałek; odpowiadać zuchwale" (forma "pyszek" pozostała w nazwach osobowych, znaleźć ją można również w dawnych utworach literackich, np. u A. Naruszewicza).
W gwarach zachowała się również postać "pyskać", odmieniająca się z wymianą spółgłoskową (ty pyszczesz, on pyszcze, oni pyszczą). Czasownik ten z całą pewnością pochodzi od rzeczownika "pysk", ale ma inne znaczenie: "ryć, grzebać w czymś" i pierwotnie odnosił się do świni, ryjącej w ziemi. W literaturze odnajdujemy go jednak w użyciu przenośnym: "Dobrze świni w błocie pyskać (…) [ale] po misie rękami pyskać [rzecz] nieprzyzwoita" - przestrzega W. Potocki w połowie XVI w. (czyli – krótko mówiąc - nie paprz się w jedzeniu).
00:54 czwórka pierwsze słyszę 11.06.2024 ojczysty pyskować.mp3 "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Skąd w języku polskim wzięło się wyrażenie "nie pyskuj" - od pyska czy pyszałka? (Pierwsze słyszę/Czwórka)
Audycja powstała we współpracy z Narodowym Centrum Kultury.
___
Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.
Kolejnych odsłon będzie można posłuchać we wtorki i czwartki w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 6.30. O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowie Martyna Matwiejuk.
POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<
Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.
***
Na kolejne odsłony cyklu we wtorki i czwartki, w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 6.30 zaprosi Martyna Matwiejuk.
mat. pras./pj
