"Ojczysty - dodaj do ulubionych". Co dokładnie oznacza "kran"?

Język polski kryje wiele ciekawostek. Jest wiele słów, które na przestrzeni lat nieco zmieniły swoje znaczenie. Takim wyrazem jest "kran" - jedno z jego znaczeń niemal zanikło. Wyjaśniamy to w cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych".

Dawniej słowo kran oznaczało również dźwig

Foto: shutterstock/New Africa

• Często zastanawiamy się czy "kran" to cała bateria mocowana przy zlewie, umywalce lub wannie, czy może tylko wylewka.
• Dziś  "kran" to po prostu "urządzenie do zamykania i otwierania dopływu cieczy lub gazu"
• Kiedyś "kran" był również dźwigiem. 
• "Kran" w znaczeniu dźwig pochodził z niemieckiego, zaś ten do wody ma korzenie rosyjskie. 

W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w każdy wtorek i czwartek w audycji "Pierwsze słyszę" poznajemy ciekawostki językowe. Tym razem sprawdzamy, co dokładnie oznacza słowo "kran". 

Jak podaje strona NCK "Ciekawostki językowe / Ojczysty - dodaj do ulubionych": Często zastanawiamy się czy kran to cała bateria mocowana przy zlewie, umywalce lub wannie, czy może tylko wylewka (rurka, z której wycieka woda), czy też sam zawór (pokrętło, którym odkręcamy i zakręcamy wodę, ściślej: wypływ wody)? No cóż - takie niuanse są istotne dla hydraulika, któremu tłumaczymy, że zepsuł się nam kran. Słowniki proponują iście salomonowe rozwiązanie, definiując "kran" po prostu jako "urządzenie do zamykania i otwierania dopływu cieczy lub gazu". Dawniej kran oznaczał również "dźwig". Dzisiaj w tym znaczeniu używają "kranu" tylko specjaliści. Samo słowo przetrwało jednak w połączeniu kran zdjęciowy, czyli "urządzenie do płynnego przemieszczania kamery filmowej". Warto wiedzieć, że dawny kran "dźwig" zapożyczyliśmy z języka niemieckiego (dlatego w czasie akcji spolszczania zapożyczeń został zamieniony na dźwig), natomiast kran do zakręcania i odkręcania wody to zapożyczenie rosyjskie (które przetrwało sobie w polszczyźnie ogólnej do dzisiaj).

Posłuchaj

01:35 czwórka pierwsze słyszę 12.09.2023 ojczysty.mp3 "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Czym jest "kran"? (Pierwsze słyszę/Czwórka)

 

 

___

Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.

Kolejnych odsłon będzie można posłuchać we wtorki i czwartki w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30. O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowie Martyna Matwiejuk. 

POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<

Język polski należy do najtrudniejszych języków świata. Badanie pochodzenia słów i ich ewolucji to fascynująca podróż przez historię i zwyczaje. Martyna Matwiejuk w audycji "Pierwsze słyszę" o godz. 7.30 do końca roku będzie wyjaśniać, dlaczego niektóre memy powodują, że "śmiejemy się do rozpuku", sprawdzi też językowy rodowód "kundla", skąd się wziął "majsterklepka" i jaką miarą jest "łut szczęścia". 

Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.

***

Na kolejne odsłony cyklu we wtorki i czwartki, w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30 zaprosi Martyna Matwiejuk.

mat. pras./kd/aw/pj