W gromadzie płazów znajdziemy jedną z najsilniejszych trucizn świata zwierzęcego. W Ameryce Południowej i Środkowej, w tropikalnych lasach deszczowych żyją jaskrawo ubarwione kolorowe żabki wytwarzające batrachotoksynę.
Liściołaz dwubarwny, bo taką nazwę noszą tropikalne żaby, to gatunek płaza z rodziny drzewołazów. Żyją na lądzie i liściach roślin. Te pięciocentymetrowe płazy żywią się owadami. Nie mają zębów i błon pomiędzy palcami. Ich skóra jest silnie błyszcząca pokryta licznymi małymi gruczołami jadowymi wytwarzającymi batrachotoksynę.
To jeden z najsilniej działających jadów na świecie. 200 mikrogramów batrachotoksyny to już dawka śmiertelna dla dorosłego człowieka. Batrachotoksyna powoduje porażenie mięśni, zaburzenie procesu oddychania i zatrzymanie akcji serca. Do dziś jest stosowana przez południowoamerykańskich Indian do zatruwania grotów strzał łuków i dmuchaw. Indianie pozyskują truciznę pocierając groty strzał o skórę liściołaza. Trucizna zachowuje skuteczność przez okres około jednego roku.
Jednak trucizna, która może zabić, może posłużyć też jako lek. Dowiedziono bowiem, że białka, zawarte w jadzie żaby są w stanie powstrzymać nowotwór, blokują mutacje wirusów, a nawet mają działanie przeciwbólowe.
Śmiercionośne toksyny, ale również substancje lecznicze wydziela także ryba o nazwie Takifugu, znana bardziej pod nazwą Fugu. Żyje zwykle w wodach słonych, w pobliżu raf koralowych lub wybrzeży, ale czasem także w wodach słodkich lub słonawych. Żywi się glonami, mięczakami, a nawet skorupiakami. Fugu rzadko atakowana jest przez drapieżniki, a to ze względu na zawartość toksyn w organizmie. Odstrasza napastników nadymając się do rozmiarów kilkakrotnie większych niż normalne. Stąd jej potoczna nazwa - rozdymka.
Fugu
To wysoce toksyczna ryba, ale także japoński przysmak. Ponieważ ryba jerst trująca w Japonii danie z Fugu mogą przyrządzać tylko licencjonowani kucharze.
Fugu zawiera śmiertelną dawkę trucizny zwanej tetrodotoksyną, która znajduje się w jej organach wewnętrznych, głównie wątrobie i jajnikach, ale też w skórze i jądrach. Trucizna zawarta w fugu powoduje paraliż mięśni, a śmierć następuje poprzez uduszenie. Jak dotąd nie wymyślono odtrutki. Tetrodoksyna jest sto razy silniejsza niż cyjanek potasu.
Tetrodotoksyna wykazuje silne działanie przeciwbólowe. Była też badana jako potencjalny lek wspomagający leczenie uzależnień od heroiny i opiatów. W roku 2005 ukończono fazę badań klinicznych i ze względu na słabą skuteczność substancji dalsze badania zostały zaniechane.
Zwierzęta do ataku i obrony używają wytwarzanych przez siebie toksyn i jadów. Są to jedne z najbardziej efektywnych form walki o przetrwanie gatunku. Tej zwierzęcej "chemicznej broni" współczesna medycyna używa m.in do leczenia ludzi. Dzięki najnowszym metodom analiz molekularnych naukowcy potrafią zidentyfikować dokładny skład jadu i znaleźć w nim te składniki, które mogą mieć lecznicze działanie.
O tym, jak zwierzęta lądowe i wodne wykorzystują toksyny i jady oraz jak to, co może zabijać leczy na antenie Jedynki opowiadali Mariusz Lech, kierownik sekcji gadów i płazów warszawskiego ZOO i dr Maciej Rembiszewski - ichtiolog.
Rozmawiał Artur Wolski
(mb)