"Chłopiec z tamtych lat" - opowieść o polsko-żydowskich emigrantach

Janina Katz urodziła się w 1939 roku w Krakowie w rodzinie żydowskiej. Podczas II wojny światowej była przechowywana przez polską rodzinę Kapłańskich w Dobczycach. Studiowała polonistykę i socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pracowała jako asystent na wydziale Socjologii i Filologii Polskiej. Publikowała w "Miesięczniku Literackim", "Twórczości", "Współczesności" i "Życiu Literackim".

W 1969 roku po antysemickiej nagonce, będącej następstwem wydarzeń marcowych, wyemigrowała do Danii i osiadła w Kopenhadze, gdzie mieszkała do śmierci (2013). Na emigracji wydała 12 tomików wierszy, pięć powieści, dwa tomy opowiadań oraz książkę dla dzieci. Współpracowała z kilkoma gazetami wydawanymi w języku polskim, m.in. paryską "Kulturą", "Pulsem", "Znakiem" i "Odrą".

Przetłumaczyła na język duński m.in. wiersze Zbigniewa Herberta, Ewy Lipskiej, Wisławy Szymborskiej, Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza, dramaty Sławomira Mrożka oraz prozę Tadeusza Konwickiego i Kazimierza Brandysa. Za działalność translatorską otrzymała nagrodę paryskiej Kultury i odznakę honorową Zasłużony dla Kultury Polskiej przyznawaną za szczególne osiągnięcia w upowszechnianiu kultury polskiej za granicą.

Została także wyróżniona Beatrice Prisen, doroczną nagrodą Duńskiej Akademii Literatury za całokształt twórczości. Jest też laureatką nagrody Duńskiego Związku Pisarzy za wkład w porozumienie między narodami oraz innych literackich nagród przyznawanych w Danii i za granicą. 

Dla mnie to najważniejsza jej powieść

Moje książki - literatura w PR1

W Polsce niedawno ukazała się - mocno autobiograficzna - powieść Janiny Katz o dwojgu polsko-żydowskich emigrantach, którzy próbują układać sobie życie w Danii po opuszczeniu Polski, zatytułowana "Chłopiec z tamtych lat" w przekładzie gościa audycji "Moje książki" Bogusławy Sochańskiej.

Tłumaczka zauważyła, że w twórczości Katz przewija się wątek Holokaustu i relacji rodzinnych. - To są również powieści o głęboko egzystencjalnym tle, samotności, emigracji, tęsknocie za miłością (...) Pełne są nieustającego zachwytu nad wysoką kulturą polską, miłości do rodzinnego Krakowa. Pokazują pozytywny obraz Polski. To jest poruszające i wzruszające - stwierdziła.

- Dla mnie "Chłopiec z tamtych lat" to najważniejsza spośród pięciu powieści Katz, dlatego że dotyka tematu emigracji. To zarówno opowieść o Żydach polskich, którzy wyjeżdżają z kraju, jak i opowieść o emigracji jako takiej. O byciu obcym. O życiu w kraju, którego kultura nie jest własną kulturą bohaterów. W tym sensie jest to opowieść uniwersalna - powiedziała gość radiowej Jedynki.

W książce pokazane są skrajnie różne postawy bohaterów, różny stosunek do przeszłości, do Polski. - Joachim zupełnie odcina się od swoich korzeni, w przeciwieństwie do narratorki - Ani - która nie podejmuje żadnych prób wpisania się w kontekst kulturowy kraju, w którym żyje. Ogląda rzeczywistość jak przez szybę. Jeśli się integruje, to w środowiskach takich samych outsiderów, jak ona - wyjaśniła tłumaczka.

Czytaj także:

• Serwis specjalny Polskiego Radia - Marzec 1968

Zmagania z językiem duńskim

Janina Katz pisała po duńsku, choć sama mówiła o tym języku tak: "jest brzydki dźwiękowo, mało muzyczny". - Pytanie, dlaczego pisze w języku duńskim, zadawali jej niemal wszyscy. Zawsze odpowiadała troszeczkę wymijająco. Myślę, że nie chciała powiedzieć wprost, że mieszka w tym kraju, dlatego pisze w tym języku. Może nie chciała przyznać, że zależy jej na zaistnieniu właśnie w tym języku - oceniła Sochańska.

- Ona nie planowała własnej twórczości. Debiutowała bardzo późno. Przede wszystkim tłumaczyła. To wydawcy jej przekładów namawiali ją usilnie na to, żeby opisała historię swojej rodziny, to było bardzo interesujące dla Duńczyków. Z tej inspiracji u niej obudził się, bardzo niespodziewanie, taki ciąg do pisania wierszy. Dopiero później, w książce "Moje życie barbarzyńcy", opisała historię swojej rodziny - wskazała.

Gość radiowej Jedynki zwróciła uwagę, że nawet po kilkunastu latach mieszkania w jakimś kraju trudno jest swobodnie pisać w obcym języku utwory literackie. - Te zmagania z językiem widoczne są w wierszach Katz - powiedziała.

- Jej osobowość sprawiała, że duńskie media bardzo chętnie wywoływały ją do tablicy. Udzielała mnóstwa wywiadów - podkreśliła Bogusława Sochańska. Zapraszamy do wysłuchania całej rozmowy. W audycji można także posłuchać fragmentu książki "Chłopiec z tamtych lat" oraz rekomendacji literackich Tadeusza Lewandowskiego.

***

Tytuł audycji: Moje książki

Prowadzi: Magda Mikołajczuk

Gość: Bogusława Sochańska (tłumaczka twórczości Janiny Katz)

Data emisji: 28.01.2021 r. 

Godzina emisji: 21.10

Jedynka/Wikipedia/ans/kk