Stanisław August Thugutt - lewicowy ludowiec

15 czerwca 1941 roku w Sztokholmie zmarł Stanisław Thugutt, przywódca Stronnictwa Ludowego, przeciwnik sanacji i działacz spółdzielczy. Chciał się przedostać do tworzącego się na emigracji polskiego rządu z gen. Władysławem Sikorskim na czele.

Robotnik z inteligenckiej rodziny

Przyszedł na świat 30 lipca 1873 roku w Łęczycy, w rodzinie lekarskiej. W młodości pracował w fabryce włókienniczej w Warszawie, być może te doświadczenia zaważyły na sympatiach lewicowych przyszłego polityka.

- Gdy wybucha wojna, czterdziestojednoletni Thugutt wiąże się z lewicą niepodległościową, zostaje skarbnikiem Polskiej Organizacji Wojskowej  - mówił dr Janusz Osica w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków".

Wstąpił do Legionów, jednak jego kariera w wojsku została przerwana przez chorobę. Po powrocie do Warszawy w 1917 roku związał się z PSL "Wyzwolenie". Za tę działalność aresztowali go Niemcy. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w 1918 roku otrzymał tekę ministra spraw wewnętrznych w rządzie Ignacego Daszyńskiego.

120 LAT RUCHU LUDOWEGO - ZOBACZ SERWIS SPECJALNY POLSKIEGO RADIA >>>>>

- On właśnie, wraz z Tadeuszem Hołówką byli autorami słynnego manifestu tego rządu - wyjaśniał historyk.

"Polski Robespierre" od zadań trudnych

W dwóch kolejnych gabinetach - Daszyńskiego i Jędrzeja Moraczewskiego - dzierżył tekę ministra spraw wewnętrznych. Podczas narodowo-szlacheckiego zamachu stanu płk. Januszajtisa do "polskiego Robespierre’a" (jak nazywano Thugutta ze względu na lewicowe poglądy) strzelano.

Z ramienia Naczelnika Państwa był członkiem polskiej delegacji na konferencję pokojową w Paryżu - Komitetu Narodowego Polskiego. W 1922 roku został wybrany do sejmu. Objął funkcję przewodniczącego koła poselskiego PSL "Wyzwolenie". Był aktywnym parlamentarzystą.

- Przewodniczył wielu komisjom np. komisji badającej okoliczności śmierci prezydenta Narutowicza – mówił dr Janusz Osica w audycji z 2002 roku. - Uczestniczył w pracach Trybunału Stanu w słynnej sprawie 8 mln złotych ministra Gabriela Czechowicza.

Krytyk sanacji, współtwórca Centrolewu

W 1924 roku, po tym, jak "Wyzwolenie" nie zgodziło się na objęcie przez niego funkcji ministra spraw zagranicznych, rozstał się z partią i został wicepremierem bez teki w rządzie Władysława Grabskiego. Po przewrocie majowym stał się krytykiem obozu belwederskiego.

- W dziejach świata trudno znaleźć przykład rządów tak bezrozumnych – krytykował pomajowe rządy na kongresie Centrolewu, którego był współzałożycielem, w czerwcu 1930 roku.

Od zamknięcia w twierdzy brzeskiej uratowała go osobista ingerencja marszałka Józefa Piłsudskiego, który miał w pamięci zasługi legionowe Thugutta. W niesprzyjających dla opozycji warunkach poszukiwał innego sposobu udzielania się w życiu publicznym. Powrócił wówczas do uprawianej jeszcze za młodu działalności spółdzielczej, stając się jednym z głównych twórców ruchu spółdzielczego w Polsce.

bm