Stefan Żeromski. Pisarz, prezydent, sumienie narodu

W archiwach Polskiego Radia znajduje się nagranie głosu Stefana Żeromskiego, który w 1925 roku przeczytał fragment swojego "Snobizmu i postępu". Zapraszamy do wysłuchania dołączonego dźwięku.

Manipulacje biografią Żeromskiego. "Sam pisarz w tym uczestniczył"

Stefan Żeromski zapisał się w historii polskiej literatury jako jeden z najważniejszych pisarzy swojej epoki. Kojarzony jest z prozą, choć pisywał także wiersze, dramaty, zajmował się działalnością publicystyczną, był aktywny społecznie, a wszystkie pola jego działalności powiązane były z troską o przyszłość Polski.

Rzeczpospolita Zakopiańska

Na kilka lat przed wybuchem I wojny światowej pisarz osiadł w Zakopanem. Do roku 1918 aktywnie uczestniczył w działaniach organizacji niepodległościowych, m.in. Naczelnego Komitetu Zakopiańskiego. 13 października 1918 roku na terenie Zakopanego i jego okolic powstał przejściowy twór państwowy - Rzeczpospolita Zakopiańska. Istniał przez 35 dni. Na jego prezydenta wybrano Stefana Żeromskiego. Co ciekawe, współtwórcą i nieformalnym wiceprezydentem Rzeczpospolitej Zakopiańskiej był Wincenty Szymborski, ojciec Wisławy Szymborskiej.

W 2018 roku historyk Jerzy Roszkowski mówił w Polskim Radiu, że Stefan Żeromski znał się jeszcze przed wojną z Józefem Piłsudskim i przywołał pewną anegdotę z ich zakopiańskiego spotkania na kilka lat przed 1914 rokiem.

– Pisarz umówił się w Zakopanem z Piłsudskim, który mieszkał w biednej chacie, bo nie było go stać na lepsze lokum. Piłsudski przyjął pisarza "w samych gaciach", bo jedyne spodnie, jakie miał, zaniósł do zacerowania. Przyszły marszałek układał pasjansa, przy czym powiedział do Żeromskiego: "jak wyjdzie mi ten pasjans, będę dyktatorem Polski". A Żeromski pomyślał: "taka bieda, siedzi w gaciach, a marzy o niepodległej Polsce" – opowiadał Jerzy Roszkowski.

Młodość

Ręka mumii i dzieje grzechu. Muzeum Żeromskiego

Stefan Żeromski urodził się 14 października 1864 roku w zubożałej rodzinie szlacheckiej, w czasie upadku powstania styczniowego. Pamięć o nieudanym narodowym zrywie była obecna w jego domu i miała duży wpływ na jego późniejszą twórczość.

Pierwsze próby literackie podjął w trakcie edukacji w kieleckim gimnazjum, by zadebiutować w wieku 18 lat. Trudności finansowe i zdrowotne utrudniały mu kontynuowanie nauki, w efekcie gimnazjum zakończył bez uzyskania matury, by trafić na uczelnię wyższą, która nie wymagała zdanego egzaminu dojrzałości. W trakcie studiów zetknął się z ruchem socjalistycznym - kwestie społeczne miały stać się w przyszłości dominującym wątkiem jego pisarstwa.

Emigracja

Willa "Świt". Konstanciński dom Stefana Żeromskiego

Po porzuceniu studiów Stefan Żeromski publikował kolejne utwory na łamach prasy, a sytuacja życiowa kierowała go w nowe miejsca, także poza granicami Polski. Pisarz przebywał między innymi w Zurychu, Wiedniu czy Pradze, cały czas pisząc. Na jakiś czas osiadł w Szwajcarii, gdzie objął posadę zastępcy bibliotekarza w Muzeum Narodowym Polskim w Rapperswilu.

Po powrocie do kraju w roku 1897 coraz mocniej poświęcał się karierze pisarskiej - ukazały się "Syzyfowe Prace", "Popioły", czy "Ludzie bezdomni". Polityczne zawirowania spowodowały jednocześnie, że pisarz angażował się w działalność patriotyczną, a tematyka narodowa znajdowała odzwierciedlenie w jego dziełach.

Niepodległość

Czytamy dramat Żeromskiego "Uciekła mi przepióreczka". Zobacz film

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości pisarz kontynuował swoją działalność społeczną i w środowisku literackim, stając się niemal instytucją. W latach dwudziestych minionego wieku był m.in. delegatem na zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich, był inicjatorem projektu Akademii Literatury, był założycielem i pierwszym prezesem polskiego oddziału PEN Clubu. Jednocześnie kontynuował działalność pisarską, a za osiągnięcia właśnie w tamtym okresie uzyskał cztery nominacje do Literackiej Nagrody Nobla.

Zmarł 20 listopada 1925 r. W dniu jego śmierci tak napisał o nim Władysław Reymont: "Dzisiaj umarł Żeromski, cios to dla mnie okrutny z wielu powodów. Umarł na serce. Był o parę lat starszy ode mnie, ale miał szaloną wolę życia i energię. Strata ta polskiej literatury niezastąpiona. Uwielbiałem Go jako genialnego pisarza. Naturalnie, ta nagła śmierć źle podziałała i na mój stan zdrowia. Teraz bowiem na mnie przychodzi kolej umierania".