25 lutego 1885 roku urodził się Józef Kostrzewski, muzeolog, współtwórca uniwersytetu w Poznaniu. Zasłynął z kierowania badaniami archeologicznymi w Biskupinie.
– Profesor Kostrzewski dał podstawy, na których opiera się cała współczesna archeologia polska – powiedziała profesor archeologii Hanna Kóčka-Krenz z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu Eureka.
19:39 Eureka 1 listopada 2019 Józef Kostrzewski.mp3 – Profesor Kostrzewski dał podstawy współczesnej archeologii polskiej – powiedział prof. Hanna Kóčka-Krenz w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Eureka". (PR, 1.11.2019)
Gigant polskiej archeologii
Wychowywał się w patriotycznej atmosferze, którą starał się wcielić w życie nawet podczas nauki w pruskiej szkole. Angażował się w działalność młodzieżowych organizacji patriotycznych, przez co miał przez to problemy i musiał kilka razy zmienić szkołę.
Przed wybuchem I wojny światowej obronił doktorat z archeologii na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie. Jego promotorem był słynny niemiecki archeolog Gustaf Kossina, z którym później toczył spory na temat pierwotnej siedziby Słowian oraz pochodzenia mieszkańców Biskupina.
W 1919 roku był w gronie założycieli Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zorganizował pracę uczelni wspólnie z profesorem ginekologii, Heliodorem Święcickim oraz młodym docentem z Uniwersytetu Jagiellońskiego, docentem Michałem Sobeskim.
– Myśl założenia uniwersytetu przez dwóch młodych ludzi i jednego starszego, którzy nie mieli żadnej praktyki uniwersyteckiej, ani właściwie środków finansowych i kandydatów na obsadzenie poszczególnych stanowisk, wydawała się szalonym pomysłem. Mimo to po sześciu miesiącach zostało dosyć dobrze zorganizowane i z dosyć dobrym wynikiem jak się zdaje – wspominał prof. Józef Kostrzewski w archiwalnej rozmowie Polskiego Radia.
Badacz Biskupina
Największym osiągnięciem profesora Józefa Kostrzewskiego było przeprowadzenie badań archeologicznych w Biskupinie. Rozpoczął je w 1934, poinformowany przez wiejskiego nauczyciela Walentego Szwajcera, który rok wcześniej odkrył tajemnicze belki wystające nad taflę jeziora. Badania w Biskupinie okazały się przełomowe dla polskiej archeologii.
– Archeologia poznańska przodowała w badaniach nad przeszłością, stosując już w okresie międzywojennym najnowocześniejsze dostępne wówczas metody, tak jak wykorzystanie niwelatora czy nowoczesnej metody przenoszenia tego, co jest w terenie na rysunek archeologiczny. Kostrzewski wprowadził też archeologię lotniczą do badań w postaci zdjęć z balonu na uwięzi, które obiegły później cały świat i stały się najlepszym sposobem reklamowania wyników badań w Biskupinie – opowiadała prof. Hanna Kóčka-Krenz w audycji Polskiego Radia z 2019 roku.
Józef Kostrzewski powiązał badania w Biskupinie z tzw. autochtoniczną teorią etnogenezy Słowian, której był jednym z twórców. Zgodnie z nią Słowianie mieli pochodzić z ziem współczesnej Polski. Występował z tej pozycji przeciwko koncepcji allochtonicznej, która zakładała pochodzenie Słowian z Europy wschodniej, najprawdopodobniej z okolic Polesia.
Głównym przeciwnikiem Kostrzewskiego w sporze naukowym był niemiecki archeolog i niegdysiejszy promotor jego pracy doktorskiej, Gustaf Kossina, który był zwolennikiem teorii allochtonicznej i uważał, że w Biskupinie mieszkali Germanie. Z kolei Kostrzewski twierdził, że Biskupin był prasłowiańską osadą.
– Dzisiaj patrzymy na to z innej perspektywy, ponieważ kierując się jedynie znaleziskami kultury materialnej nie możemy przesądzić o przynależności etnicznej ludzi, którzy tę kulturę tworzyli. Współcześnie możemy jednak prowadzić badania DNA i zapewne będą one argumentem rozstrzygającym pochodzenie twórców tej kultury – wyjaśniała prof. Hanna Kóčka-Krenz w audycji Katarzyny Kobyleckiej.
Poszukiwany przez nazistów
Badania przeprowadzone w Biskupinie ściągnęły na Kostrzewskiego zagrożenie życie w trakcie II wojny światowej. Stanowisko archeologiczne zostało przejęte przez niemieckich naukowców, a profesor był poszukiwany przez okupanta. Udało mu się przeżyć do końca wojny w ukryciu dzięki pomocy zaufanych znajomych.
Po 1945 roku kontynuował badania nad grodem w Biskupinie. Był również inicjatorem badań archeologicznych w Gnieźnie, Poznaniu i Ostrowie Lednickim, które rzuciły światło na historię wczesnego średniowiecza w Polsce w okresie pierwszych Piastów.
sa