230 lat temu, 24 marca 1794 roku, gen. Tadeusz Kościuszko na krakowskim Rynku Głównym złożył przysięgę, stając się naczelnikiem insurekcji.
W Krakowie przysięgał: "Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie jej dla obrony całości granic, odzyskania samowładności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna męka Syna Jego".
– Kościuszko w przysiędze nie objął spraw społecznych, a to dlatego, że pragnął lawirować – mówił historyk prof. Andrzej Zahorski w audycji Krystyny Żebrowskiej. – Dążył do tego, żeby powstanie objęło i szlachtę, i chłopów.
Polityka Kościuszki
Początkowo Kościuszko miał do dyspozycji 4 tysiące żołnierzy. Natychmiast poprosił o rekrutację do pospolitego ruszenia. 1 kwietnia 1794 roku wyruszył na Warszawę, w czym widział jedyną szansę na zwycięstwo. Po drodze spotkał opór wojsk rosyjskich idących przeciwko Polakom.
Już 4 kwietnia wojska pod wodzą Kościuszki stoczyły zwycięską bitwę pod Racławicami. Wygrana bitwa podniosła morale Polaków, którzy przekonali się, że wygrana jest możliwa. Wówczas powstanie przeniosło się w inne rejony kraju.
23:49 insurekcja kościuszkowska.mp3 O insurekcji kościuszkowskiej mówi historyk prof. Andrzej Zahorski, audycja Krystyny Żebrowskiej. (PR, 29.12.1980)
Zasłużona chwała wodza?
– Najsłabszą stroną tego wielkiego bohatera narodowego było to, że wszedł na scenę polityczną, zajaśniał na niej, ale nie trzymał fasonu – mówił dr Jan Sałkowski, który w audycji Andrzeja Sowy "Na historycznej wokandzie" wcielił się w rolę oskarżyciela Kościuszki. – Był człowiekiem, który szybko załamał się, który ustąpił pod wpływem zdarzeń i można powiedzieć, że zniknął gdzieś w mrokach dziejów.
Odmienne zdanie miała prof. Izabella Rusinowa. – Kościuszko należał do grupy ludzi o czystych rękach – zaznaczała historyk, broniąc postawy naczelnika zrywu narodowego. – Jednak to on stanął na czele powstania, dzięki któremu wszedł do panteonu narodowego.
13:50 Tadeusz Kościuszko_Na historycznej wokandzie.mp3 Czy Kościuszko stając przeciwko trzem potęgom: Prusom, Rosji i Austrii nie wystawił się na z góry straconą pozycję? Dyskusja historyków: prof. Izabelli Rusinowej i dr. Jana Sałkowskiego, aud. Andrzeja Sowy cyklu "Na historycznej wokandzie" (24.07.1993)
Na zdjęciu: Bitwa pod Racławicami, aut. Jan Matejko (1888), źr. Muzeum Narodowe w Krakowie, Wikipedia/dp
Upadek powstania, upadek Polski
Ostatecznie Tadeusz Kościuszko przeliczył się w kwestii mobilizacji chłopów w walce o sprawę Polski i powstanie upadło. 10 października 1794 roku w bitwie pod Maciejowicami ranny Kościuszko dostał się do niewoli i został osadzony w twierdzy Pietropawłowskiej w Petersburgu. Zwolniony został dopiero po podpisaniu aktu lojalności i poddaństwa wobec cara Pawła I.
Rozwiązanie oddziałów powstańczych przez naczelnika Tomasza Wawrzeckiego nastąpiło 16 listopada pod Radoszycami. Niespełna rok później, 24 października 1795 roku Rosja, Prusy i Austria dokonały III rozbioru Polski.
mb