Maria Kalergis. Pianistka, która złamała Norwidowi serce

Skazana na tyrana

Maria Kalergis urodziła się 7 sierpnia 1822 roku w Petersburgu. Była córką generała hrabiego Fryderyka Karola Nesselrode – niemieckiego szlachcica w służbie rosyjskiej – i polskiej szlachcianki Tekli z Górskich. Rodzice Kalergis rozstali się rok po jej narodzinach, więc dziewczyna wychowywała się w Petersburgu w domu swojego stryja – Karola Nesselrode.

- Piękna, inteligentna i utalentowana, lecz nieposażna Maria (zwana w młodości Marią Polką) jako młoda 17-letnia dziewczyna została wydana za mąż za Greka w służbie rosyjskiej Jana Kalergisa. Człowieka szpetnego zewnętrznie, jak i mającego charakter spaczony demonem zazdrości – opowiadał historyk prof. Andrzej Notkowski na antenie Polskiego Radia.

Związek nie był udany - już pół roku po ceremonii małżonkowie nie utrzymywali ze sobą kontaktu i mieszkali osobno. Winę za rozpad ich pożycia małżeńskiego ponosi Jan, który słynął ze swojego trudnego charakteru.

- Kalergis był znany ze swojej ogromnej zazdrości. Już w podróży poślubnej robił kobiecie wręcz dantejskie sceny i awanturował się w miejscach publicznych. W obronie Polki stawali nawet przygodni towarzysze ich podróży – mówiła historyczka dr Agnieszka Janiak-Jasińska w audycji z cyklu "Na historycznej wokandzie".

Po rozstaniu z mężem szlachcianka zamieszkała w Warszawie. Nie uzyskawszy jeszcze rozwodu wdała się w romans z hrabią Aleksandrem Demidowem.

- Demidow był zakochany w Marii Kalergis i ze dwa lata chodził za nią, prosząc ją o ślub. Gdy okazało się, że rozwodu nie zaaprobuje ani jej ojciec, ani rodzina w Petersburgu, to kobieta zakończyła ten związek – opowiadała dr Agnieszka Janiak-Jasińska na antenie Polskiego Radia.

Kalergis jako kobieta fatalna

- Latem roku 1842 rozpoczął się jej długoletni burzliwy romans z Adamem Potockim. Jednocześnie poznał ją Cyprian Kamil Norwid, który nieszczęśliwie się w niej zakochał – mówił prof. Andrzej Notkowski w audycji "Maria Kalergis – dama europejskich salonów".

Związek Kalergis z Norwidem trwał bardzo krótko, jednak odcisnął wielkie piętno na życiu i twórczości poety. Artysta nigdy się nie ożenił, a w swoich dziełach zawierał krytyczne sądy o kobietach. Polka prawdopodobnie jest pierwowzorem postaci hrabiny Marii Harrys z tragedii Norwida "Pierścień wielkiej damy".

Pod koniec lat 40. Kalergis wyjechała do Paryża.

- Była mile widziana na dworze cesarza Francji Napoleona III. Przyjmowała na swoich salonach ludzi wielkich tamtej epoki: arystokratów, polityków, luminarzy literatury i sztuki – opowiadał prof. Andrzej Notkowski na antenie Polskiego Radia.

Kalergis – zgodnie z ówczesnym prawem – otrzymała od męża spory majątek, który umożliwił jej prowadzenie wystawnego życia, częste podróże i finansowanie wielu dziewiętnastowiecznych muzyków.

- Z jej mecenatu korzystał cały zastęp artystów: między innymi Ryszard Wagner. Właśnie dzięki niej doszło do wystawienia w Paryżu "Tannhäusera". Żeby mu pomóc, podobno sprzedała część swojej biżuterii. Nas interesuje głównie Stanisław Moniuszko. Przecież dzięki interwencji Kalergis u jej małżonka doszło do historycznej premiery "Halki" – mówił muzykolog i krytyk muzyczny Janusz Ekiert w audycji "Dwie Marie i Delfina". - Mało tego, pani Kalergis zorganizowała specjalny koncert na rzecz Moniuszki, który cieszył się niezmiernym powodzeniem i przyniósł 15 tysięcy rubli dochodu. Ta suma pozwoliła kompozytorowi spłacić długi i wybrać się do Paryża – dodał.

Przyjaciółka wielkich kompozytorów

Kalergis przyczyniła się do otwarcia Instytutu Muzycznego w Warszawie (obecnie Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina) oraz Towarzystwa Muzycznego – protoplasty dzisiejszej Filharmonii Warszawskiej. Sama była zresztą uzdolniona muzycznie - potrafiła świetnie grać na fortepianie, co pokazywała na swoich licznych koncertach.

- Jej gra ceniona była nie tylko przez Chopina, lecz także Liszta i Rubinsteina – opowiadała na antenie Polskiego Radia dr Agnieszka Janiak Jasińska.

Z największym polskim pianistą Kalergis była zresztą bardzo zaprzyjaźniona. Podobno to właśnie on nauczył ją grać na fortepianie.

Pod koniec lat 50. arystokratka zamieszkała w Warszawie. Była obserwatorką ówczesnych wydarzeń politycznych, w tym powstania styczniowego. Oficjalnie Kalergis nie angażowała się w nie, chociaż chodziły pogłoski mówiące o tym, że Polka pracowała jako rosyjski szpieg. Z powodu braku źródeł na ten temat prawdziwe zdarzenia prawdopodobnie na zawsze pozostaną tajemnicą. 

Po śmierci swojego pierwszego męża Kalergis wyszła za Siergieja Muchanowa – dyrektora rządowych teatrów warszawskich. Zmarła w 1874 roku i została pochowana na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim.

jb