Obóz Wielkiej Polski. Dmowski jednoczy młodych endeków przeciwko sanacji

97 lat temu, 4 grudnia 1926, w Poznaniu doszło do powołania do życia Obozu Wielkiej Polski, pozaparlamentarnej organizacji politycznej obozu narodowego, której celem był sprzeciw wobec pomajowych rządów piłsudczyków i promocja idei narodowej.

Pokłosie zamachu majowego

- Gdy doszło do zamachu majowego Stronnictwo Narodowe stanęło wobec trudnych dylematów. Zdobycie większości w Sejmie właściwie nie wchodziło w rachubę i było rzeczą pewną, że Piłsudski nigdy tego werdyktu głosowania powszechnego by nie uznał. Z drugiej strony endecy nie mieli żadnej szansy zrobienia zamachu stanu przy pomocy wojska czy policji – wskazywał publicysta Wacław Zbyszewski w felietonie na antenie Radia Wolna Europa.

Po przewrocie majowym doszło do sytuacji paradoksalnej, bo Piłsudski, przejmując władzę siłą, nie posiadał zaplecza parlamentarnego. Największą siłą parlamentarną pozostawali chadecy i endecy. Sanacja nie miała charakteru masowego ruchu. Sposobem na utrzymanie władzy było więc takie manipulowanie wyborami, by przeciwnicy nie byli w stanie uzyskać większości parlamentarnej. Endecy nie mogli liczyć na sukces parlamentarny w kolejnych wyborach.

- Dmowski zrozumiał to momentalnie po zamachu majowym i zaraz postawił krzyżyk na swoim klubie poselskim oraz jego działalności parlamentarnej. Swoją drogą nie był nigdy swoim klubem zachwycony i nie podzielał bezbrzeżnej admiracji wielu endeków dla instytucji francuskiej III Republiki, ani w głowie mu było bronić konstytucji marcowej i sejmowładztwa. W gruncie rzeczy wcale się nie przejmował kresem sejmokracji – oceniał Wacław Zbyszewski.

Masowy ruch młodych-niezadowolonych

- Dmowski doszedł do przekonania, że władzę Piłsudskiemu może odebrać wielki, masowy ruch, który siłą odsunie obóz piłsudczykowski od władzy – wyjaśniał prof. Tomasz Nałęcz w audycji Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku".

Obóz Wielkiej Polski miał przede wszystkim jednoczyć rozbity ruch narodowy wokół wspólnego celu odsunięcia sanacji od władzy. Przy czym to "jednoczenie" opierało się głównie na zmianie pokoleniowej i poszukiwaniu nowego ducha zdolnego do przeciwstawienia się piłsudczykom.

Na czele stała Wielka Rada, w której składzie znaleźli się m.in. Roman Dmowski (z tytułem Wielkiego Oboźnego), Tadeusz Bielecki i Roman Rybarski. Za symbol organizacji wybrano tzw. Mieczyk Chrobrego – Szczerbiec owinięty biało-czerwoną flagą. Strój w kolorze piaskowym i salut rzymski były z kolei widocznymi przejawami inspiracji włoskim faszyzmem Benito Mussoliniego.  

Manifestacja w Poznaniu przeciwko niemieckim tendencjom do rewizji granic z Polską. Widoczny transparent "Młodzi Obozu Wielkiej Polski".

- Posiadał on partię posłuszną, zdyscyplinowaną, omal zmilitaryzowaną. Już przed zamachem majowym wielu endeków znajdowało się pod urokiem faszyzmu. Po maju ten urok znalazł bardzo wielu adeptów zwłaszcza wśród młodzieży uniwersyteckiej – wyjaśniał Wacław Zbyszewski. - Ta młodzież wychowana już na wyższych uczelniach w Polsce, dużo liczniejsza niż kiedykolwiek przedtem, często niedouczona, bo jej lata szkolne przypadły na okres wojny, pochodząca z inteligencji, ale zubożałej, znalazła się w po studiach w tragicznej sytuacji. Studia te, nierzadko humanistyczne i często po łebkach w kraju bardzo ubogim nie znajdowały poza szkolnictwem i administracją żadnego ujścia. Otóż te stanowiska po zamachu majowym zostały obsadzone przez eks-legionistów, peowiaków i zawodowych wojskowych.

W programie OWP podkreślano wagę interesu narodowego, którego funkcją był interes państwowy (w odróżnieniu od sanacji, która na pierwszym miejscu stawiała zagadnienie państwowości). Deklarowano sprzeciw wobec rosnących, zdaniem członków organizacji, wpływów mniejszości narodowych. W związku z tym należało, zdaniem ideologów OWP, dążyć do wykluczenia mniejszości z życia społecznego lub spolonizowania. Odwoływano się też do wiodącej roli katolicyzmu w życiu narodu.

Delegalizacja ruchu

OWP szybko stała się jedną z największych organizacji politycznych w kraju. Zrzeszała, według różnych rachunków od 200 tys. do 300 tys. osób. Dlaczego, posiadając taką siłę, Dmowski nie zdecydował się na przejęcie władzy siłą na wzór Mussoliniego?

- Między Obozem Wielkiej Polski Dmowskiego i faszyzmem Mussoliniego istniała zasadnicza różnica. Ten drugi chciał władzy, całej władzy i wyłącznej władzy zaraz i natychmiast. Dmowski zachowywał się tak, jakby władzy dla siebie nie chciał. Chciał zwycięstwa swojej ideologii. Żądał rządu dusz. Takie zwycięstwo jest zawsze zwycięstwem pośmiertnym – oceniał Wacław Zbyszewski.

Niemniej wielkość ruchu niepokoiła władze sanacyjne, w związku z czym dochodziło do aresztowań członków Obozu Wielkiej  Polski. Wśród oskarżeń wysuwano przede wszystkim aspekt "ekscesów i zaburzeń", "podsycania nienawiści rasowej i partyjnej" oraz "podburzania ludności przeciwko władzom państwowym".

Działania przeciwko Obozowi Wielkiej Polski nasiliły się w latach 30. Kampanię przeciw OWP zakończyła delegalizacja organizacji w marcu 1933 roku. Rok później młodzi i najbardziej radykalni członkowie organizacji, wśród nich m.in. Jan Mosdorf i Bolesław Piasecki, założyli Obóz Narodowo-Radykalny.

bm