Dekret o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk wszedł w życie 5 lipca 1946 roku. Urząd ten był jedną z najważniejszych instytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Za jego pośrednictwem władze partyjne sterowały propagandą, nie dopuszczając do rozpowszechniania niewygodnych dla siebie informacji i treści. Instytucja zajmowała się kontrolą między innymi publikacji prasowych, radiowych i telewizyjnych, wydawnictw książkowych, filmów czy spektakli.
01:48 cenzura zdemaskowana.mp3 "Cenzura zdemaskowana” – rozmowa Aliny Grabowskiej z Tomaszem Strzyżewskim – byłym pracownikiem Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk na temat dokumentów cenzury. (RWE, 18.04.1978)
O omijaniu cenzury w czasach PRL przez tzw. drugi obieg wydawniczy dowiedz się więcej na stronach serwisu specjalnego Polskiego Radia >>>>>>
Do zadań lokalnych oddziałów GUKPiW należała także kontrola punktów z urządzeniami poligraficznymi i kserograficznymi drukarni oraz zakładów produkujących pieczątki. Poszczególne ośrodki cenzury ściśle współdziałały z lokalnymi Komitetami Wojewódzkimi PZPR, Służbą Bezpieczeństwa i innymi instytucjami odpowiedzialnymi za kontrolę życia społeczno-politycznego w PRL.
12:56 Cenzura zdemaskowana nr 3728.mp3 Rozmowa Aliny Grabowskiej z Tomaszem Strzyżewskim, byłym pracownikiem Głównego Urzędu Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk delegatury krakowskiej, na temat m.in. pracy pracy cenzora. (RWE, 1978)
Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk został powołany w 1946 roku na mocy dekretu uchwalonego przez Krajową Radę Narodową. W 1981 roku dekret ten został zastąpiony przez Ustawę o Kontroli Publikacji i Widowisk.
Cenzura obowiązywała we wszystkich krajach obozu socjalistycznego. W środowiskach twórczych szybko wypracowano metody omijania zakazów i ograniczeń cenzury. Decyzja o jej zniesieniu była jednak jednym z pierwszych postanowień nowego rządu utworzonego w 1989 roku. 11 kwietnia 1990 roku Sejm uchwalił ustawę o zniesieniu cenzury.
Pod koniec istnienia GUKPiW zatrudnionych w tej instytucji było 465 osób, a planowany na 1990 rok budżet na jej utrzymanie wynosił blisko pięć miliardów ówczesnych złotych. Ostatecznie GUKPiW został zlikwidowany w kwietniu 1990 roku, ale już od zwycięstwa Komitetów Obywatelskich "Solidarności" w wyborach 4 czerwca 1989 roku w praktyce nie pełnił swojej funkcji.
Rozmowy z Tomaszem Strzyżewskim, cenzorem, który w latach 70. uciekł do Szwecji i opublikował tam dokumenty, które ze sobą zabrał, w serwisie - Radia Wolności >>>
mk