Oszczędzanie na emeryturę. Ekonomiści oceniają planowane zmiany w III filarze

Towarzystwo Ekonomistów Polskich proponuje Indywidualne Plany Emerytalne, czyli system, do którego zapisywani byliby automatycznie, ale z możliwością rezygnacji, wszyscy pracownicy, także ci z umowami cywilnoprawnymi oraz osoby prowadzące działalność gospodarczą, i w którym dostawaliby dopłaty z budżetu do swoich składek.

Z badań wynika, że znakomita większość Polaków deklaruje gotowość do dodatkowego oszczędzania na emeryturę pod warunkiem, że ich indywidualne wpłaty byłyby uzupełniane dopłatami od pracodawców lub z budżetu państwa. To zaskakujące wyniki badania opinii publicznej, uważa Grzegorz Siemionczyk, publicysta „Rzeczpospolitej”.

- Zawsze byłem przekonany, że w dużej mierze ta niechęć do trzeciego filaru ma ostatnio związek z demontażem drugiego filaru emerytalnego. Ludzie byli święcie przekonani, że pieniądze zgromadzone w OFE są ich własnością, że nie można ich przenieść do ZUS-u. Teraz jeżeli powstanie trzeci filar, który będzie zasilany też dodatkowo pieniędzmi z budżetu, kto da gwarancję, że za kilka lat któryś z polityków nie powie, że skoro my do tego dokładamy, a potrzebujemy teraz pieniędzy, to przeniesiemy te środki do ZUS? Oczywiście sytuacja jest o tyle inna, że wtedy argument ten pojawił się dlatego, że w ZUS był ubytek spowodowany istnieniem OFE, część składek, które normalnie trafiałyby do ZUS, trafiały do OFE, i to powodowało deficyt w finansach publicznych. Teraz sytuacja byłaby inna. Ale nadal wydaje się, że stąd byłaby bardzo krótka droga do argumentowania, że to nie są tak naprawdę prywatne pieniądze - mówi Grzegorz Siemionczyk.

Trzeci filar nie działa, mimo różnych zachęt podatkowych, i to z kolei dziwi Grzegorza Maliszewskiego, głównego ekonomistę Banku Millennium.

- Każdy sposób jest dobry, żeby spróbować ożywić długoterminowe oszczędzanie, bo rzeczywiście problemem polskiej gospodarki, polskiego społeczeństwa jest niska świadomość konieczności oszczędzania w długim terminie, w kontekście emerytur. Trzeba mieć świadomość tego, że przyszli emeryci będą mieli bardzo niskie stopy zastąpienia, czyli niską emeryturę w stosunku do ostatniego wynagrodzenia. W tym kontekście oszczędzanie na długi termin jest kluczowe. Zastanawiające jest to, że programy, które do tej pory funkcjonowały, czyli IKE i IKZE, cieszą się tak małym zainteresowaniem, ponieważ są to dość atrakcyjne instrumenty, które pozwalają z jednej strony zaoszczędzić na tzw. podatku Belki, z drugiej strony dają możliwość odliczenia wpłaconych środków od podatku. Wydaje się zatem, że to niekonieczne jest kwestia zachęt takich realnych do oszczędzania, bo one są, tylko braku świadomości. Jest to temat do dyskusji, szczególnie ważny w kontekście pobudzenia inwestycji. Ale takie wprowadzanie obligatoryjności i domyślności tych rozwiązań niekoniecznie musi przynieść zamierzone skutki w długim terminie. Bo w krótkim terminie, kiedy nie będzie możliwości zmiany, to będzie działało, natomiast w kolejnych latach ten kapitał może zacząć odpływać - mówi Grzegorz Maliszewski.

Ekonomista Marek Zuber przypomina z kolei, że 43 procent Polaków zarabia nie więcej niż 2 i pół tysiąca złotych brutto i nie ma ciągle z czego oszczędzać. 

- Z jednej strony chcemy, żeby gospodarka się rozwijała szybciej, więc chcemy zwiększać konsumpcję, co jest jednym z celów programu „Rodzina 500+”. Z drugiej strony chcemy tych samych ludzi zachęcać do tego, żeby zwiększali oszczędności. Z trzeciej strony, jeżeli faktycznie mieliby zwiększyć te oszczędności, to trzeba by zrobić im odpis od przychodu, a nie od dochodu. A to z kolei, jak połączyć z budżetem, który będzie w przyszłym roku znacznie bardziej napięty niż w tym. Teraz pytanie, czy jest rzeczywiście w tym jakiś sens. Ja w tej chwili nie widzę sensownej koncepcji. Jeszcze dodajmy do tego to, co powiedział Donald Tusk, że giełda to tak naprawdę ruletka, bo dokładnie takie słowa padły, a jednak ten element rynku kapitałowego jest jednak istotny w oszczędzaniu na emeryturę, bo nie o to też chodzi, żebyśmy wszyscy oszczędzali w bankach - mówi Marek Zuber.

Ekonomiści proponują inwestowanie na rynku kapitałowym i lokatach bankowych, ale wszystko będzie zależeć od szczegółowych rozwiązań, dodaje Grzegorz Siemionczyk.

- Jeśli te pieniądze zaczną rzeczywiście trafiać na giełdę, jeśli program rzeczywiście będzie masowy, to wrócimy do tego samego argumentu, który padał przy dyskusji na temat OFE, że w momencie, kiedy emerytury z tych pieniędzy zaczną być wypłacane, to tak naprawdę będzie samoobalający się mechanizm, giełda nagle runie, jeżeli te pieniądze zaczną być wypłacane. Teraz z przecieków wynika, że w programie przygotowywanym przez wicepremiera Morawieckiego pieniądze mają być inwestowane w spółki, w inwestycje publiczne. Ale to z kolei przekreśla cały cel tego programu. Bo ja rozumiem, że trzeci filar ma polegać na tym, że człowiek w tej emeryturze się nieco uniezależni od budżetu państwa, a inwestowanie w spółki skarbu państwa temu celowi zaprzecza - mówi Grzegorz Siemionczyk.

Poszukiwanie dobrych rozwiązań nie jest łatwe. A wiele zależy od sytuacji demograficznej w kraju.

Sylwia Zadrożna, awi