Klientom indywidualnym gaz służy m.in. do ogrzewania pomieszczeń, podgrzewania wody użytkowej czy gotowania. W przemyśle natomiast gaz wykorzystywany jest w procesach produkcyjnych jako surowiec np. przy produkcji nawozów sztucznych, albo jako nośnik energii podlegający spalaniu - jak w energetyce i ciepłownictwie. W wersji skroplonej (LNG) oraz sprężonej (CNG) stosowany jest do napędzania pojazdów - ciężarówek, autobusów miejskich, śmieciarek.
Sprawdź, jakie są różnice między LNG, CNG i LPG
Jednak oczekując na zagotowanie wody na herbatę przy cieple bijącym z kaloryfera w domu, nie zastanawiamy się specjalnie nad tym, co wpływa na kwotę, którą musimy za to wszystko zapłacić. Poza stałymi elementami rachunku za gaz, takimi jak opłaty abonamentowe i dystrybucyjne, najważniejsza jest cena paliwa gazowego. Przyjrzyjmy się czynnikom wpływającym na jej wysokość.
Popyt na gaz
W 2018 r. w Polsce wykorzystano ok. 18 mld m sześc. gazu. Od 2015 r. zużycie błękitnego paliwa wzrosło o ponad 3 mld m sześc. Według najnowszego raportu IOGP - Międzynarodowego Stowarzyszenia Producentów Ropy Naftowej i Gazu - w ciągu ostatnich 18 lat popyt na gaz ziemny na całym świecie wzrósł o 60 proc. - o dwa razy więcej niż na ropę naftową. W przypadku cen ropy naftowej duży wpływ ma na nie Organizacja Eksporterów Ropy Naftowej (OPEC), która może nakazać zmniejszyć lub zwiększyć wydobycie ropy w krajach członkowskich kartelu, wpływając tym samym na ceny na świecie. W przypadku gazu rosnący popyt idzie w parze ze zwiększającą się podażą gazu, głównie poprzez stabilnie rosnące wydobycie na świecie, przede wszystkim w USA, które korzystają na tzw. boomie łupkowym i z importera gazu stały się jego eksporterem.
Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo rocznie wydobywa w Polsce niecałe 4 mld m sześc. gazu ziemnego rocznie, co stanowi nieco ponad 20 proc. krajowego zapotrzebowania. Aby sprostać potrzebom, konieczny jest import surowca. W zeszłym roku PGNiG sprowadziło ok. 13,5 mld m sześc. gazu. Najwięcej z Rosji - na podstawie wygasającego w 2022 r. kontraktu jamalskiego - ok. 9,04 mld m sześc., co stanowiło ok. 67 proc. udziału w całkowitym imporcie paliwa. Reszta zagranicznego błękitnego paliwa pochodziła z Kataru, USA i Norwegii - importowana w formie skroplonego gazu ziemnego (LNG) poprzez terminal w Świnoujściu - a także z kierunku zachodniego i południowego z rynków giełdowych.
Koszty pozyskania gazu
Na cenę paliwa gazowego wpływ mają koszty pozyskania gazu. Inne będą koszty pozyskania gazu z własnych złóż, z których produkcja jest tańsza, a inne będą koszty gazu importowanego, gdzie pod uwagę trzeba wziąć dodatkowe koszty związane z jego transportem oraz samą cenę ustaloną przez sprzedawcę, określoną tzw. indeksem cenowym zawartym w kontrakcie na dostawy z zagranicy.
Gdzie w Polsce wydobywamy gaz? Skąd go importujemy?
Przykładowo w kontrakcie jamalskim z Rosją, który zawarto połowie lat 90., a który wygaśnie 31 grudnia 2022 r., zapisana jest formuła cenowa, która wiąże cenę gazu sprzedawanego do Polski z ceną ropy na świecie. Podczas kiedy cena gazu na giełdach europejskich rządzi się rynkowymi zasadami podaży i popytu, cena gazu rosyjskiego dla Polski uzależniona jest od ceny ropy - jeśli drożeje ropa, drożeje także gaz sprzedawany w Polsce, a koszty tego ponosić muszą jego odbiorcy. Dodatkowo duzi odbiorcy chcą płacić za gaz cenę, za którą mogliby kupić gaz na rynku europejskim. Jeśli w tym samym okresie kiedy cena ropy rośnie, spada cena gazu w Europie, sprzedaż gazu z kontraktu jamalskiego staje się nieopłacalna.
To bardzo niekorzystna umowa i m.in. dlatego PGNiG podjęło decyzję, by nie przedłużać kontraktu jamalskiego. Dodatkowym kosztem jest także opłata za przesył importowanego gazu, np. poprzez gazociąg jamalski i jego odnogi. Niestety, umowy nie można wypowiedzieć wcześniej, ani nawet przestać kupować gazu. Wynika to z klauzuli "take or pay", która sprowadza się do tego, że za 85% zamówionego wiele lat wcześniej gazu trzeba zapłacić nawet jeśli się tego gazu nie odbierze.
Sprawdź, z czego składa się gaz i jaką ma kaloryczność
Z kolei w kontraktach z dostawcami skroplonego gazu ziemnego (LNG) trzeba liczyć się z kosztami transportu specjalnymi statkami, tzw. metanowcami, a także kosztem skroplenia gazu w terminalu - punkcie załadunku, a potem kosztem jego rozładunku i regazyfikacji w terminalu docelowym, czyli w przypadku Polski w terminalu LNG w Świnoujściu. PGNiG podpisało w ostatnim czasie kilka umów z amerykańskimi producentami LNG. Łupkowa rewolucja w USA pozwala amerykańskim firmom wydobywać u siebie tanio gaz i oferować go światu po konkurencyjnych cenach. Nawet z kosztami skroplenia i transportu są one niższe niż cena gazu z Rosji oferowana w Polsce, o czym wielokrotnie informowało PGNiG. W umowie na zakup gazu z zagranicy, jak w każdym kontrakcie handlowym z partnerem zagranicznym, trzeba się też z liczyć ze zmianą kursów walut.
Obecnie dla dostaw gazu sieciowego możemy zaobserwować trend w zawieraniu kontraktów krótko- i średnioterminowych z ceną powiązaną z notowaniami gazu ziemnego na rynkach europejskich. Ilości paliwa gazowego określane są indywidualnie, uwzględniając elastyczność odbioru.
Giełdy energii i wirtualna sprzedaż
Cena gazu na rynkach światowych kształtowana jest przez giełdy, a dokładniej przez tzw. wirtualne punkty kupna i sprzedaży gazu. Najważniejsze w Europie to holenderski TTF, niemiecki Gaspool i brytyjski NBP. Ich nazwami określa się także indeksy oznaczające ceny gazu w tych punktach. Nie sprzedaje się tu fizycznie gazu, ale dokonuje wirtualnych transakcji, które potem rozlicza się poprzez dostawy gazu płynącego przez sieć gazociągów w Europie.
W 2012 r. na Towarowej Giełdzie Energii w Warszawie uruchomiony został rynek gazu. Jak na każdej giełdzie, cena surowca jest tu wynikiem zawieranych transakcji przez uczestniczące na giełdzie podmioty - w tym wypadku firmy handlujące gazem. Wyznaczane są tu również transparentne giełdowe indeksy cenowe.
Dlaczego gaz ziemny pachnie i jaki powinien mieć kolor podczas spalania?
Cena gazu ziemnego notowanego na giełdzie towarowej oczywiście się zmienia, nawet wielokrotnie w ciągu jednego dnia - tak samo jak na giełdzie papierów wartościowych.
Gaz
Poza podażą i popytem na zmianę cen gazu wpływają różne czynniki. - Po pierwsze, to pogoda. W przypadku łagodnej zimy zużywamy mniej błękitnego paliwa do ogrzewania. Po drugie, ceny tego surowca w krajach ościennych. Determinowane są one m.in. zdolnościami przesyłowymi. Chodzi o przepustowość, która jest uwarunkowana naszymi połączeniami gazociągowymi z innymi krajami, a także zapotrzebowaniem tych krajów na gaz - wyjaśnia Leszek Prachniak, dyrektor Biura Operacji Giełdowych w Towarowej Giełdzie Energii.
Zobacz, jak działa najpopularniejszy gazomierz
W listopadzie bieżącego roku średnia ważona cena gazu na rynku spot (z dostawą w dniu następnym i dniu bieżącym) na TGE wynosiła ok. 75 zł za 1 megawatogodzinę (MWh), a jeszcze rok wcześniej - 112 zł za MWh. Jednak ceny giełdowe, w zależności od wielu czynników, mogą dynamicznie się zmieniać i różnica między najniższą a najwyższą ceną może sięgać nawet kilkudziesięciu złotych.
Ceny gazu na giełdzie energii niemieckiej czy holenderskiej zależą nie tylko od zapotrzebowania Niemiec czy Holandii na gaz, ale także od poziomu wydobycia gazu oraz poziomu importu gazu np. z Norwegii czy Wielkiej Brytanii, czyli podaży. Ponieważ zasoby gazu pochodzące z własnego wydobycia są niewystarczające, kraje te muszą również importować gaz.
Dla kształtowania się ceny gazu na giełdzie znaczenie mają także prognozy gospodarcze dla danego kraju i często związane z nimi przewidywania dotyczące zużycia gazu, energii elektrycznej oraz ciepła.
- Na popyt i cenę gazu na giełdzie energii w danym kraju istotny wpływ ma m.in. tempo wzrostu gospodarczego. Jeśli buduje i uruchamia się elektrownie, które produkują prąd z paliwa gazowego, zapotrzebowanie na gaz się zwiększa. Wówczas, jeśli złoża danego kraju są niewystarczające, surowiec trzeba importować - tłumaczy Emil Ziąbski, kierownik Działu Obrotu w Departamencie Transakcyjnym Oddziału Obrotu Hurtowego PGNiG.
Wahania cen w dużo mniejszym stopniu dotykają gospodarstwa domowe, dla których cenę ustala Urząd Regulacji Energetyki na podstawie warunków panujących na rynku i kosztów zakupów gazu. Dzięki temu ceny gazu dla osób wykorzystujących gaz na przykład do gotowania czy ogrzewania nie zmieniają się przez okres kilku miesięcy.
Bartłomiej Bitner/PolskieRadio24.pl