Leonardo da Vinci i jego "Święty Hieronim" pełen sprzeczności

Nie wiadomo dla kogo powstał "Św. Hieronim", mało też wiemy o wczesnych losach obrazu Leonarda da Vinci. Pozostał nieukończony, podobnie jak "Pokłon trzech króli", czy "La Scapigliata". Na białym gruncie ciemną farbą wykreślone są zarysy kompozycji – święty klęczy, trzyma w ręce kamień, którym bije się w pierś w akcie pokuty; towarzyszy mu lew, wdzięczny za wyciągnięcie ciernia z łapy; świadectwem pozycji Hieronima jest kapelusz kardynalski. Lew, kamień i kapelusz to tradycyjne atrybuty świętego. Hieronim, który zasłynął przekładem Biblii na łacinę, jako pokutnik udał się na pustynię; w obrazie Leonarda dręcząc ciało, medytuje nad ukrzyżowanym Chrystusem.

Brak kolorów potęguje dramaturgię, chociaż w niezamierzony sposób. Nieukończone obrazy Leonarda pozwalają również poznać "rusztowanie" jego obrazów, ale też technikę, dzięki której osiągał ulubione efekty artystyczne, w tym sfumato. Leonardo rozpoczynał malowanie od konturowego rysunku na białym gruncie, następnie wypełniał go monochromatycznym, wstępnym modelowaniem, zaznaczając cienie i półcienie za pomocą lawowania brązową lub szarą farbą. Kolor i walor (stopień jasności) podmalówki były wykorzystywane w ostatecznym modelunku światłocieniowym obrazu. Jeśli bowiem na to chłodne w odcieniu podmalowanie nakładane były później przeźroczyste laserunki, w efekcie powstawał modelunek o łagodnych przejściach. Tak rodził się charakterystyczny dla Leonarda modelunek karnacji o chłodnej, przydymionej opalescencji i przejścia światłocieniowe o niespotykanej wcześniej subtelności. Taka jest techniczna geneza sfumato – efektu rozmytych i zadymionych konturów.

Tradycyjnie obraz jest datowany na ostatnie lata pobytu Leonarda we Florencji (ok. 1480). Można jednak przypuszczać, że powstał już w Mediolanie, na dworze Ludovica Sforzy, to tam bowiem Leonardo rozpoczął badania nad ludzkimi proporcjami i anatomią. W kolekcji rysunków anatomicznych Leonarda przechowywanych w Windsor Castle zachowały się studia mięśni ręki i barków, przypominające ułożenie ciała św. Hieronima z watykańskiego obrazu.

Leonardo da Vinci, "Św. Hieronim na pustyni", Pinakoteka Watykańska

***

Tytuł audycji: Jest taki obraz

Prowadził: Michał Montowski

Gość: dr Grażyna Bastek

Data emisji: 4.12.2022

Godzina emisji: 14.45

mg