Logo Polskiego Radia
PR dla Zagranicy
Ewa Plisiecka 15.06.2022

Instytut Pileckiego upamiętnił Polaków zamordowanych za pomoc Żydom podczas II wojny światowej

W Poświętnem na Mazowszu w ramach projektu „Zawołani po imieniu” upamiętniono Józefę i Józefa Dmochów oraz Jana Kowalskiego, którzy zostali rozstrzelani w 1943 roku.

Prawdopodobnie od początku lata 1943 roku, mieszkająca w Helenowie rodzina Dmochów udzielała pomocy grupie około dziesięciu nieznanych z imienia i nazwiska Żydów. Gdy w lipcu 1943 roku w gospodarstwie Dmochów pojawili się Niemcy, kilku Żydom udało się zbiec, dwóch zostało zastrzelonych, a dwóch pojmanych i wraz z Dmochami zostali wywiezieni do aresztu w Radzyminie. Niemcy zatrzymali też podsołtysa Helenowa Jana Kowalskiego oraz jego żonę Ludwikę. Nie wiadomo, co dokładnie zarzucono Kowalskim - czy pomoc w ukrywaniu u Dmochów Żydów, czy też niepoinformowanie władz okupacyjnych o tym fakcie, co zgodnie z okupacyjnym prawem również mogło być karane śmiercią. Cała trójka została rozstrzelana przez Niemców 15 lipca 1943 roku w Radzyminie.

Podczas uroczystości odsłonięcia kamienia z tablicą pamiątkową w Poświętnem wicedyrektor Instytutu Pileckiego Wojciech Kozłowski wyjaśniał, że ta uroczystość ma potrójne znaczenie. "Po pierwsze ma przywrócić pamięć, pod drugie chcemy oddać szacunek i cześć, przywrócić godność zamordowanym. Ostatnia rzecz to sprawiedliwość. Józefa, Józef i Jan zostali zamordowani za to, że zrobili coś dobrego. To, co możemy zrobić, to przywrócić ich godność poprzez symboliczne odwołanie kary śmierci, którą Niemcy na nich wykonali" - powiedział Wojciech Kozłowski. Wraz z upamiętnionymi Instytut Pileckiego przywrócił pamięci zbiorowej 59 osób, które zapłaciły najwyższą cenę za pomoc Żydom, skazanym przez Niemców na Zagładę.

W ramach programu "Zawołani po imieniu" Instytut Pileckiego wydobywa z niepamięci historie Polaków, którzy za ratowanie Żydów od Zagłady zapłacili życiem własnym i swoich najbliższych. Program łączy badania naukowe, edukację historyczną i różnorodne działania w obszarze kultury pamięci. Nazwa przedsięwzięcia nawiązuje do wiersza Zbigniewa Herberta "Pan Cogito o potrzebie ścisłości", w którym poeta wzywa do precyzyjnego oszacowania liczby ofiar "walki z władzą nieludzką". Instytut Pileckiego rozpoczął ten program w Sadownem 24 marca 2019 roku, w Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.

IAR/ep