Radek Rak laureatem Nagrody Literackiej Nike. "Chciałem się dowiedzieć, jak było naprawdę"

Paweł Próchniak w laudacji ocenił, że książka "Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli" to klechda i jak każda klechda jest trumfem wyobraźni i dotyka twardej rzeczywistości, prawdziwego świata". - Snuje historie nie z tej ziemi, jednocześnie opowiada o czymś, co drzemie w realnej historii, w naszej wspólnej podświadomości, w podglebiu języka, którym mówimy - powiedział.

Jego zdaniem, "w tym paśmie realności, z którym mierzy się 'Baśń o wężowym sercu' jest coś poruszającego i okrutnego zarazem. Coś, co powinno zostać opowiedziane i być może nie ma na to innego języka niż inna, niedzisiejsza dykcja poetyckiej klechdy".

- Rak zapisał "wtóre słowo o Jakóbie Szeli", można powiedzieć, że jest to wtór powierzchowny w czytaniu rzeczywistej grozy wydarzeń, który wziął za swoją kanwę, i że realny Szela jest tu wydmuszką - zaznaczył. - To prawda, ale nie historia z jej dramatyzmem i okrucieństwami gra w tej klechdzie pierwsze skrzypce - dodał. Próchniak stwierdził, że "siłą książki Raka jest sam akt snucia opowieści - "tkania z rozbieganych ech i pogłosów, z lotnych pasm uwolnionej wyobraźni, z refleksów światła odbitego od gór, bukowych liści, łusek węża".

Nagrodę Nike Czytelników dostała Joanna Gierak-Onoszko za "27 śmierci Toby'ego Obeda".

Skład tegorocznego jury pod przewodnictwem Pawła Próchniaka: Teresa Bogucka, Agata Dowgird, Maryla Hopfinger, Dariusz Kosiński, Iwona Kurz, Anna Nasiłowska, Magdalena Piekara, Szymon Rudnicki.

Nagroda Literacka Nike przyznawana jest corocznie za najlepszą książkę poprzedniego roku. Jej celem jest promocja polskiej literatury. W konkursie mogą startować wszystkie gatunki literackie. Zwycięzca otrzymuje 100 tys. zł i statuetkę. Fundatorami Nike są "Gazeta Wyborcza" i Fundacja Agory.

Laureatami nagrody byli m.in. Wiesław Myśliwski, Czesław Miłosz, Dorota Masłowska, Olga Tokarczuk, Jarosław Marek Rymkiewicz, Jerzy Pilch. W ubiegłym roku Nagrodę Literacką Nike i Nike Czytelników nagrody zdobył Mariusz Szczygieł za reporterski zbiór "Nie ma".

Chciałem się dowiedzieć, jak było naprawdę

Trochę realiów XIX-wiecznej Galicji, trochę legend i magii. Sporo rozbuchanej przyrody, sporo brutalności, ale i wiele humoru. Szaleńcza wyobraźnia i piękny język - to wszystko znajdziemy w powieści "Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli" Radka Raka. Autor chciał się zająć historią chłopskiego przywódcy rabacji galicyjskiej z 1846 roku Jakuba Szeli już ponad dekadę temu, wówczas jednak - jak przyznał w radiowej Jedynce - brakowało mu wiedzy, by ten temat "udźwignąć".

- Zacząłem zgłębiać całą historię, by dowiedzieć się, jak to było naprawdę. Łatwo jest Jakuba Szelę albo gloryfikować, albo obwiniać o całą rabację galicyjską, dopatrywać się w nim jakiejś przyczyny sprawczej. To jest jednak - po pierwsze - przypisanie się do jakiejś współczesnej narracji, które nie mają za bardzo punktów stycznych z tą narracją XIX-wieczną, a po drugie - chciałem się dowiedzieć, jak było naprawdę - podkreślił pisarz.

- Wszystkie źródła czy różne opracowania, do których docierałem, nie podawały tak naprawdę bezpośredniej przyczyny konfliktu pomiędzy Jakubem Szelą a rodziną Boguszów, szlachecką rodziną, której Jakub podlegał, której był niejako własnością. Nie dowiedziałem się, jakie było tak naprawdę źródło konfliktu, ale wszystkie rzeczy, do których dotarłem, sugerowały, że tło było mocno osobiste. Nurtowało mnie to. Szela nie był trybunem ludowym, który powiedział: teraz hura, zrobimy rewolucję i będziemy mordować tych złych panów, bo nas wyzyskują, bo są źli, tylko musiał mieć, jak człowiek, normalnie, zwyczajnie, jakiś powód. I o tym jest ta książka - wyjaśnił Rak.

Sięgnięcie do mitu

Z jednej strony autor - jak sam stwierdził - szukał prawdy w historii Jakuba Szeli, z drugiej zaś w powieści "Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli" fakty wymieszane zostały z legendami, mitami. Świat realistyczny jest tu równie ważny, co świat magii, świat baśni. - Te rzeczywistości sobie współistnieją - zaznaczył Radek Rak. - To moja trzecia powieść. Obie poprzednie - "Kocham cię, Lilith" i "Puste niebo" - były tak naprawdę powieściami fantastycznymi, ale w taki sposób, w jaki ja sobie definiuję fantastykę - wskazał.

- Zastanawiałem się, co jest tak naprawdę rdzeniem literatury fantasy. Wydaje mi się, że jest nim mit. Sięgnięcie do tego mitu - jako próby wytłumaczenia sobie rzeczywistości, próby nadania sensu otaczającemu nas światu, temu, co nas spotyka - to jest osią tej literatury. Wokół tej osi, wokół nadawania sensów, ja te swoje powieści budowałem - wytłumaczył rozmówca Magdy Mikołajczuk. 

Zapraszamy do wysłuchania całej audycji, w której rozmawialiśmy także o tym, że gość Jedynki nie lubi, jak bohaterowie jedzą chleb, ser i mięso oraz o tym, że fantastyka zeszła do getta. Z "Moich książek" można się także dowiedzieć, że Radek Rak, poza tym, że pisze książki, leczy także zawodowo małe zwierzęta. W audycji zdradził m.in., jak się leczy pszczoły.

W audycji można wysłuchać fragmentu powieści "Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli" Radka Raka w interpretacji Andrzeja Ferenca.

***

Tytuł audycji: Moje książki w ramach pasma Kulturalna Jedynka 

Prowadzi: Magda Mikołajczuk

Data emisji: 27.11.2019

PAP/kk/kh