64 lata temu, 30 maja 1960 roku zmarł Borys Pasternak, wybitny rosyjski pisarz, wyróżniony Nagrodą Nobla za książkę "Doktor Żywago", którą wydał zaledwie na 3 lata przed śmiercią. Nagrody jednak ze względu na naciski polityczne nigdy nie odebrał.
Pochodził z bogatej moskiewskiej rodziny. Jego ojciec był cenionym malarzem, a matka pianistką. W domu Pasternaków bywali najbardziej znani rosyjscy intelektualiści. – To było dzieciństwo pełne wrażeń artystycznych, możliwości korzystania z zasobów kultury światowej – podkreślał Jan Gondowicz w audycji Anny Borkowskiej "Biografia dźwiękowa" z 2004 roku.
14:56 Borys Pasternak.mp3 O autorze "Doktora Żywago", Borysie Pasternaku mówi tłumacz i krytyk literacki Jan Gondowicz, aud. Anny Borkowskiej z cyklu "Biografia dźwiękowa". (PR, 19.06.2004)
Pisarz z przypadku
Borys Pasternak poetą został przypadkiem. Chciał zostać muzykiem i podobno jego kompozycje cieszyły się wśród przyjaciół popularnością. – Wykonawcą był jednak ogromnie skrępowanym, zawsze go zjadała trema, gdy miał zagrać coś swojego i w końcu porzucił ten pomysł, żeby uprawiać muzykę – mówił Jan Gondowicz.
Następnie zakochał się w filozofii. Okazał się jednak osobą zbyt wrażliwą na tego rodzaju studia. Po rezygnacji ze studiów filozoficznych w Niemczech postanowił wybrać się w podróż po Europie, co pozwoliło mu nabrać dystansu i poszerzyć horyzonty.
Debiutował w 1914 roku, a jego poezja szybko została doceniona. – On od razu stał się klasykiem – zaznaczał Jan Gondowicz. – Jego twórczość z lat 20. i 30. postawiła go właściwie na wierzchołku hierarchii literackiej.
W 1934 roku przebywał w sanatorium. Powodem była choroba psychiczna. Przyczyniła się do niej wyprawa literatów do skolektywizowanej wsi, w której wziął udział. Pasternak głęboko przeżył biedę i zacofanie, które tam zobaczył, co skończyło się dla niego problemami psychicznymi.
Telefon od Stalina
W tym też roku odbył się zjazd pisarzy sowieckich, na którym zadekretowano realizm socjalistyczny. Od 1934 roku na zesłaniu przebywał też Osip Mandelsztam, przyjaciel Pasternaka. Ten wszelkimi sposobami chciał go wyciągnąć z kłopotów. Pewnego dnia do Borysa Pasternaka zadzwonił sam Józef Stalin.
– Stalin powiedział: "Czy to naprawdę jest taki dobry poeta, jak mi donoszą?" – opowiadał Jan Gondowicz. – Pasternak, który nie spodziewał się takiej rozmowy, zaczął coś bąkać. Powiedział, że to jest poeta klasyczny, kiedy on jest poetą nowoczesnym.
Na to Stalin miał odpowiedzieć: "Źle bronicie swojego przyjaciela, towarzyszu" i odłożył telefon. Jeszcze bardziej zdeterminowany Borys Pasternak zaczął działać na rzecz swojego kolegi.
Posłuchaj, jak zakończyła się historia Osipa Mandelsztama.
"Doktor Żywago"
Życie Borysa Pasternaka odmieniło się, kiedy poznał Olgę Iwińską. Piękna wybranka jego serca stała się największą miłością jego życia i inspiracją, dzięki której napisał "Doktora Żywago". Lara, obiekt uczuć tytułowego bohatera powieści, jest wzorowana na postaci Olgi.
Jesienią 1949 roku Iwińska została aresztowana i usiłowano ją zmusić do zeznań obciążających Pasternaka, jakoby powieść, którą pisze, ma charakter antyradziecki. Oczywiście nie zgodziła się na złożenie takich zeznań i tym samym została zesłana na Sybir na 5 lat. Wróciła stamtąd jako inna osoba: schorowana i wyniszczona.
Po tych wydarzeniach Pasternak już otwarcie krytykował władzę. Nie pomogło mu to oczywiście przy publikacji "Doktora Żywago", który gotowy był już w 1955 roku, a do czytelników trafił dopiero 2 lata później (ponadto wydany we Włoszech). Po wyróżnieniu Borysa Pasternaka przez Komitet Noblowski nagonka na pisarza osiągnęła apogeum. Zmarł 30 maja 1960 roku.
mb