Litwa znajdowała się pod sowiecką okupacją od czerwca 1940 roku, w sierpniu tego roku została anektowana do ZSRR. Już wówczas władze sowieckie prowadziły akcje masowych deportacji – na kilkanaście dni przed agresją III Rzeszy na ZSRR NKWD deportowało ponad 30 tysięcy osób na Syberię.
Represje i początki buntu
W czasie wojny Litwa przechodziła z rąk do rąk. Po rozpoczętym 22 czerwca 1941 roku ataku Niemiec na ZSRR, kraj zajęły siły Wehrmachtu. Armia Czerwona ponownie wkroczyła na Litwę w 1944 roku. Za nią kroczyły oddziały siepaczy NKWD.
- Już jesienią 1944 roku 8 tysięcy osób zostało pozbawionych życia w trakcie przesłuchiwań – mówił dr Bronisław Makowski, gość Polskiego Radia.
Represje, rusyfikacja i sowietyzacja wzbudziły bunt w społeczeństwie. Ponadto, Litwini liczyli na to, że zbrojny opór przeciwko nowemu okupantowi zwróci uwagę mocarstw zachodnich na sytuację Wilna i Kowna.
Wojna partyzancka
- Antysowiecki ruch oporu rozpoczął się na Żmudzi (…) Na Litwie w oddziałach partyzanckich znalazło się 30 tysięcy osób. Taka liczba była poważnym zagrożeniem dla nowej administracji – oceniał dr Bronisław Makowski.
Wskutek działań partyzantki na Litwie wybuchła regularna wojna domowa. Do 1952 roku zginęło około 20 tysięcy żołnierzy podziemia. Zagrożenie dla instalowanej administracji komunistycznej było nadal realne.
08:33 rusyfikacja___1869_98_iv_tr_0-0_10314947377996ef[00].mp3 Audycja Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej" dotyczący zbrojnego powojennej rusyfikacji Litwy. Mówi dr Bronisław Makowski. (PR, 18.06.1998)
Masowe deportacje
W tej sytuacji Moskwa zdecydowała się na masowe akcje deportacyjne, które objęły w sumie ponad 100 tysięcy Litwinów, w tym kobiet i dzieci. Deportowano w głąb Azji wszystkich, którzy mogli zagrozić nowej, radzieckiej władzy: osoby podejrzane o współpracę z ruchem oporu, kolaborantów z czasów okupacji niemieckiej, a także rolników, którzy sprzeciwiali się kolektywizacji.
- Kolektywizację poprzedziły masowe deportacje. W latach 1948-1950, w trakcie trwania kolektywizacji zesłano 70 tysięcy osób związanych z rolnictwem indywidualnym - wyjaśniał historyk w audycji Andrzeja Sowy. - Pod naporem wywózek ludzie zaczęli zapisywać się do kołchozów i sowchozów.
Wśród wywożonych rolników wielu było polskiego pochodzenia. - Retorsje ze strony sowieckiej większe w owym czasie były na Ukrainie - oceniał gość audycji.
Polityka deportacji i ucisku okazała się skuteczna. Pod rządami ZSRR Litwa pozostała do 11 marca 1990 roku.
09:16 opór antysowiecki___1834_98_iv_tr_0-0_10314892384530c3[00].mp3 Audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej" dotyczący zbrojnego oporu antysowieckiego na Litwie. Mówi dr Bronisław Makowski. (PR, 16.06.1998)
bm