39 lat temu, 19 lipca 1985 roku, zmarł Janusz Zajdel, prekursor i czołowy przedstawiciel nurtu fantastyki socjologicznej w Polsce.
Zajdel debiutował w czasopiśmie "Młody technik" w 1961 roku opowiadaniem "Tau Wieloryba". Jego twórczość ewoluowała w czasie: początkowo fizyk i pracownik Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej pisał w konwencji klasycznego science fiction skupionego na rozwoju nauki i podboju kosmosu, kierując się następnie w stronę fantastyki socjologicznej.
55:02 alt ok.mp3 Audycja Barbary Schabowskiej i Mateusza Matyszkowicza z cyklu "Historie alternatywne" poświęcona twórczości Janusza Zajdla. (PR, 24.01.2015)
W swojej późniejszej twórczości Zajdel snuł wizje społeczeństw dystopijnych, totalitaryzmów. Do najważniejszych dzieł autora należą "Limes inferior", "Cylinder van Troffa", "Paradyzja" i "Wyjście z cienia". W jego utworach dostrzegano obserwację systemu panującego w PRL.
- On do tego stopnia dokładnie opisywał świat, w którym żyliśmy, że w połowie lat 80. na serio zastanawiano się nad jego powieścią "Limes inferior" jako sposobem opisu działania ekonomii w PRL – mówił pisarz i redaktor Maciej Parowski, gość audycji "Historie alternatywne" Barbary Schabowskiej i Mateusza Matyszkowicza.
Zajdel był jednym z współtwórców i aktywnych członków polskiego fandomu – społeczności wielbicieli fantastyki - w latach siedemdziesiątych. "Kluby fantastyki stały się dziwną oazą spokoju i swobody dyskusji (...) Bywał w klubach Janusz Zajdel, fizyk, błyskotliwy gawędziarz, żarliwy patriota i wróg komuny" – pisał o prekursorze polskiej fantastyki socjologicznej Rafał Ziemkiewicz w artykule "Jest fantazja w narodzie".
Sprzeciw Zajdla wobec opresyjnego systemu przejawiał się nie tylko w jego twórczości, fizyk-pisarz był współzałożycielem komisji zakładowej NSZZ "Solidarność" w Centralnym Laboratorium Ochrony Radiologicznej.
Janusz Zajdel zmarł na raka płuc podczas pracy nad drugą częścią powieści "Cała prawda o planecie Ksi". Jego imieniem została nazwana najważniejsza nagroda polskiego fandomu.
O tym, że twórczość Zajdla jest aktualna do dziś, posłuchaj w audycji "Historie alternatywne" Barbary Schabowskiej i Mateusza Matyszkowicza.
bm