13 kwietnia 2018 roku zmarł wybitny reżyser Miloš Forman. To dzięki niemu powstały takie filmy, jak "Lot nad kukułczym gniazdem", "Hair" i "Amadeusz".
Czechosłowacka Nowa Fala
Swoje pierwsze znaczące filmy Forman nakręcił w latach 60. – mowa tu o "Czarnym Piotrusiu", "Miłości blondynki" i "Pali się, moja panno". Przyniosły mu one rozgłos zarówno w kraju, jak i za granicą – druga produkcja została nawet nominowana do Oscara w kategorii "Najlepszy film nieanglojęzyczny". Sam Forman natomiast został okrzyknięty najważniejszym przedstawicielem czechosłowackiej Nowej Fali, funkcjonującej w latach 60. XX wieku. Ówczesne filmy artysty ukazywały szarą, socjalistyczną rzeczywistość i dwoistość ludzkiej natury.
W 1968 roku reżyser wyjechał do Stanów Zjednoczonych, aby nakręcić tam komedię "Odlot". W sierpniu tego samego roku ZSRR i członkowie Układu Warszawskiego stłumili Praską Wiosnę. Wtedy też, w ramach protestu, Forman zdecydował się nie wracać do kraju.
Wariat, który przyniósł mu Oscara
- Słynne jest to powiedzenie Formana "zrozumiałem, że jeśli nie złapię języka, którym posługują się ludzie siedzący w barze, to nie będę w stanie robić takich filmów, jak w Czechosłowacji". Ta amerykańska rzeczywistość była dla niego po prostu niedostępna, hermetyczna, nie mógł się na niej oprzeć. W związku z tym nagle z reżysera, który wyławiał perły z życia codziennego i na ich podstawie tworzył filmy, przeistoczył się w adaptatora literatury – wspominał historyk kina Rafał Marszałek na antenie Polskiego Radia.
W takich okolicznościach w 1975 roku powstało jedno z największych dzieł Formana – "Lot nad kukułczym gniazdem", który bazował na powieści Kena Keseya o tym samym tytule. Produkcja przedstawia historię McMurphy’ego (Jack Nicholson) - zbrodniarza, który udawał osobę chorą psychicznie, aby uniknąć więzienia. Film okazał się wielkim sukcesem i zdobył aż pięć Oscarów: za najlepszy film, reżysera, scenariusz adaptowany, aktora i aktorkę pierwszoplanową. To właśnie "Lot nad kukułczym gniazdem" ugruntował pozycję Formana w Stanach Zjednoczonych.
Krytyczka filmowa Adriana Prodeus w audycji "O wszystkim z kulturą" wspominała natomiast, że Forman po przybyciu do Stanów Zjednoczonych borykał się z wieloma przeciwnościami. Nie był tamtejszym "pupilkiem", który mógł sobie na wszystko pozwolić. Ponadto swoich współtwórców darzył zazwyczaj wielkim zaufaniem, co czasami mogło wydawać się podejściem ryzykownym.
- Pracowników wybierał z ogromnym namaszczeniem. Gdy już się zdecydował chociażby na jakiegoś operatora, to pracował z nim później przez kolejne kilkadziesiąt lat. Tworzył także dla swoich współpracowników przestrzeń absolutnej wolności twórczej. Pozwalał im na rzeczy, na które inni reżyserzy nie chcieli się zgodzić. I nawet jeżeli z zewnątrz wyglądało to na katastrofę, to efekt był zawsze niesamowity – opisywała pracę reżysera Adriana Prodeus.
Dzieci kwiaty, ekscentryczni muzycy i arystokratyczni uwodziciele
Kolejnym filmem Formana była adaptacja broadwayowskiego musicalu "Hair" z 1979 roku. Film pokazuje życie hipisów z przełomu lat 60. i 70. XX wieku – protesty przeciwko wojnie w Wietnamie, rewolucję obyczajową. Co ciekawe produkcja zebrała dobre recenzje, jednak nie osiągnęła zakładanego zysku.
Po słabym dramacie "Ragtime" z 1981 roku Forman nakręcił trzy lata później "Amadeusza", którego bohater Antonio Salieri – domniemany rywal Wolfganga Amadeusza Mozarta – przedstawia życie i twórczość tytułowego austriackiego kompozytora. Scenariusz do filmu bazował na sztuce Petera Shaffera. Produkcja została obsypana nagrodami – zdobyła aż osiem Oscarów, cztery Złote Globy, cztery Złote Maski (statuetka przyznawana przez Brytyjską Akademię Filmową) oraz Cezara (przyznawanego przez Francuską Akademię Sztuki i Techniki Filmowej).
W 1989 roku odbyła się premiera filmu "Valmont". Opowiada on o niecodziennym zakładzie, który tytułowy hrabia de Valmont (Colin Firth) zawarł ze swoją dawną kochanką markizą de Merteuil (Annette Bening). W zamian za obietnicę odnowienia romansu z arystokratką mężczyzna zgodził się dla zabawy uwieść młodą i niewinną Cecile (Fairuza Balk). Film bazował na powieści "Niebezpieczne związki" autorstwa Pierre'a Choderlosa de Laclos i okazał się klapą. Wszystko dlatego, że rok wcześniej ukazała się inna adaptacja tej książki, czyli słynne dzieło Stephena Frearsa.
W latach 1996-2006 powstały "Skandalista Larry Flynt", "Człowiek z księżyca" i "Duchy Goi". Filmy zdobyły dobre recenzje, a wystąpiły w nich takie gwiazdy, jak Woody Harrelson, Courtney Love, Edward Norton, Jim Carrey, Danny DeVito, Javier Bardem i Natalie Portman.
Wokół biografii
Miloš Forman urodził się 18 lutego 1932 roku w czechosłowackim mieście Čáslav (obecnie należy do Czech). Jego ojciec – Rudolf Forman – był działaczem antynazistowskim i zginął w niemieckim obozie koncentracyjnym Mittelbau-Dora w 1944 roku. Matka przyszłego reżysera również nie przeżyła II wojny światowej – została zamordowana w Auschwitz-Birkenau. Co ciekawe, w latach 60. XX wieku okazało się, że prawdziwym ojcem Formana był tak naprawdę Otto Kohn, architekt o żydowskim pochodzeniu.
Artysta był więc wychowywany przez dalszych krewnych. W latach 50. studiował na Wydziale Filmowym Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze. Wtedy też zaczęła się jego kariera filmowa – przez kolejne lata pracował jako asystent reżysera i scenarzysta przy kilku czeskich produkcjach.
Reżyser był trzy razy żonaty i doczekał się czterech synów. Zmarł w mieście Danbury w stanie Connecticut. W Stanach Zjednoczonych mieszkał przez pięćdziesiąt lat.
jb/jp
Źródła:
Michael Barson, Milos Forman, Encyklopedia Britannica, https://www.britannica.com/biography/Milo-Forman, data dostępu: 12.04.2021.