Stado golasów na stadionie. Tak wyglądały starożytne igrzyska olimpijskie

Początki greckich igrzysk sportowych giną w mrokach dziejów. Mityczna geneza każe łączyć je z zawodami zorganizowanymi przez Zeusa dla uczczenia zwycięstwa nad własnym ojcem Kronosem. Mity opiewają też początki najważniejszych zawodów odbywających się w sanktuarium Zeusa w Olimpii na Peloponezie. Religia Greków nie była skodyfikowana, dlatego o początkach zmagań olimpijskich opowiada kilka mitów. Jeden z nich mówi o Heraklesie, jednym z siedmiu braci-opiekunów Zeusa (nie mylić z herosem i synem władcy bogów), który wezwał swoich braci do rywalizacji w biegach, a po turnieju udekorował zwycięzcę gałązką oliwną.

Inny mit łączy igrzyska olimpijskie z postacią Pelopsa, syna Tantala. Pelops zakochał się w Hippodamei, córce króla Ojnomaosa.

- Miał dostać ją za żonę, pod warunkiem, że wygra z jej ojcem w wyścigu rydwanów. Szanse miał niewielkie (Ojnomaos posiadał niezwykłe konie, podarowane mu przez Aresa), w związku z czym przekupił woźnicę Mertylosa, który zamienił sworznie w kołach rydwanu rywala Pelopsa ze spiżowych na woskowe. Koła się rozgrzały, wosk roztopił – wyjaśniała filolog klasyczna Iwona Żółtowska, gość audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego". 

Król wypadł z rydwanu i zginął na miejscu, a jego miejsce zajął Pelops. Igrzyska miały być pamiątką tego wydarzenia.

Najważniejsze wydarzenie starożytnej Grecji

Najprawdopodobniej igrzyska wywodziły się z uroczystości religijnych. Możliwe, że ich geneza wiązała się z uroczystościami pogrzebowymi – w "Iliadzie" Achilles organizuje igrzyska sportowe na cześć swojego poległego przyjaciela Patroklosa. Z czasem zawody sportowe stały się dla Greków najdoskonalszą realizacją idei kalokagatii, czyli harmonijnego połączenia dobra z pięknem.

- Właściwie każda mieścina organizowała igrzyska, bo Grecy uwielbiali sport. Wśród najistotniejszych należy wymienić igrzyska nemejskie, istryjskie i panatenajskie. Ale to igrzyska w Olimpii były uznawane przez wszystkich Greków za najważniejsze – mówił prof. Aleksander Krawczuk w rozmowie z Elżbietą Kollat w audycji "Czas olimpiad". 

Igrzyska były tak istotne dla panhelleńskiej społeczności, że to pierwsze odnotowane zawody, w 776 r. p.n.e., stały się punktem początkowym rachuby czasu starożytnych Greków, a najważniejsze wydarzenia datowano posługując się czteroletnimi interwałami pomiędzy igrzyskami – te odstępy nazywano olimpiadą.

Romantyczna wizja sanktuarium w Olimpii. Fot. Forum

(Nie)tylko dla Greków

- Uczestnikami igrzysk mogli być tylko mężczyźni, Grecy, cieszący się wolnością osobistą. Zapisy na igrzyska rozpoczynały się na miesiąc przed ich startem. Były ku temu dwa powody. Pierwszy dotyczył tego, że atleci przez kolejny miesiąc ćwiczyli pod okiem trenerów, co miało odsiać najsłabszych zawodników. Drugim powodem było to, że organizatorzy dawali sobie w ten sposób czas na sprawdzenie tożsamości zawodnika – wyjaśniała Iwona Żółtowska.

- Nawet w późniejszych latach, gdy Grecja znajdowała się w zależności politycznej od innych państw, niechętnie dopuszczano przedstawicieli obcych nacji do igrzysk. Dotyczyło to nawet bliskich pod względem kulturowym i językowym Macedończyków - dodawał prof. Aleksander Krawczuk.

Nie każdemu Grecy mogli odmówić wzięcia udziału w zawodach. Olimpijczykiem był hegemon Hellady i macedoński król Filip II. W wielu igrzyskach na terenie całego kraju występował rzymski cesarz Neron (zdobył ponoć 1800 wieńców, co dobitnie świadczy o tym, że nie stosowano wobec niego zasad fair play). 

Same igrzyska trwały zaledwie pięć dni. Rozpoczynały się od uroczystości religijnych ku czci Zeusa i jego małżonki Hery. Na ich czas wygaszano konflikty w regionie (ten "pokój boży" przyjął nazwę ekechejria), choć nie zawsze się to udawało. W czasie igrzysk toczyły się m.in. walki wojny peloponeskiej.

- Od samego początku igrzyska sportowe wiążą się ze świętem religijnym. Wysnuwa się nawet hipotezę, że geneza krótkiego biegu, biegu na stadion, jest taka, że młodzi ludzie stali w pewnej odległości od ołtarza i ten, który dobiegł pierwszy zapalał drwa przy ołtarzu i to była najważniejsza nagroda. We wszystkich najważniejszych centrach sportowych znajdowały się zarazem świątynie – wskazywała Iwona Żółtowska.

Szlachetna atletyka i starożytne MMA

To właśnie biegi były najstarszą dyscypliną olimpijską. Z czasem wprowadzono biegi na różnych dystansach i w różnych odmianach (w tym bieg hoplitów w pełnym rynsztunku).

- Bieg na dystansie jednego stadionu (192,8 m – okrążenie wokół bieżni stadionu) był o tyle istotny, że imieniem jego zwycięzcy nazywano całe igrzyska – mówiła Iwona Żołtowska. - Pod tym względem najważniejszy był bieg krótki. Ale publiczność przeżywała największe emocje podczas zawodów w pięcioboju.

Na pięciobój składały się – poza biegiem – także rzut dyskiem i oszczepem, skok w dal oraz zapasy. Te ostatnie wyewoluowały później w kilka odmian. Obok zapasów klasycznych, ścierano się także w boksie i pankrationie – brutalnym połączeniu boksu i zapasów, porównywalnym w swojej brutalności do dzisiejszego MMA.

- Najwięcej działo się podczas zawodów rydwanów. Znamy opis takiego wyścigu, w którym spośród 40 zaprzęgów tylko jednemu udało się dotrzeć w stanie nienaruszonym do mety – wyjaśniała Iwona Żółtowska.

Zawody w powożeniu odbywały się w dwóch kategoriach: rydwanów dwukonnych i czterokonnych. Po nich odbywały się jeszcze mistrzostwa w jeździe konnej.

Wyścigi rydwanów podczas igrzysk olimpijskich. Fot.: Forum

Goło i wesoło

We wszystkich konkurencjach startowano nago. Wyjątek stanowiło powożenie rydwanami i odbywające się w pełnym uzbrojeniu biegi hoplitów.

- Początkowo zawodnicy występowali w przepaskach, ale w roku 520 r. p.n.e. Osipos z Megary zgubił taką opaskę, a że wygrał, uznano, że to właśnie brak odzienia dał mu zwycięstwo. Odtąd występowano nago - dodawała Maria Rotkiewicz, historyczka sportu. 

Kobiety nie miały wstępu na igrzyska. Wyjątek stanowiła kapłanka Demeter. Mimo to kobieta mogła zostać zwyciężczynią męskich zawodów. Stać się tak mogło w przypadku konkurencji hippicznych. Jeśli kobieta była właścicielką stajni zwycięskiego konia, to ona była uznawana za zwyciężczynię.

Zwycięzca bierze wszystko  

Na starożytnych igrzyskach olimpijskich nie było podium. Liczył się tylko zwycięzca. To jemu należała się sława i apanaże. Ostatniego dnia igrzysk był dekorowany wieńcem z gałązek oliwnych. Posiadał też prawo do wystawienia sobie pomnika w gaju Zeusa.

Zwycięzca stawał się lokalnym celebrytą swojego polis. Jego powrotowi do miasta towarzyszył specjalny ceremoniał: wprowadzano go przez przygotowany uprzednio wyłom w murach. Mistrzowie olimpijscy byli suto wynagradzani ekwiwalentem pieniężnym, który pozwalał na zakup wioski.

Z drugiej strony publiczność lubowała się w wyszydzaniu przegranych. Jeszcze gorszy los spotykał oszustów. Nie dość, że przyłapanego na kancie zawodnika czekała chłosta, to musiał on jeszcze z własnych pieniędzy sfinansować wystawienie pomnika swojej hańby,  który ustawiano przed stadionem.

Igrzyska herejskie

W podobnym odstępie czasu, co igrzyska olimpijskie, czyli co cztery lata i w tym samym miejscu, odbywały się żeńskie igrzyska – heraje. Kobiety występowały w trzech kategoriach wiekowych, brały udział w jednej konkurencji – biegu na ok. 160 metrów (2/3 stadionu). Nie była to jedyna różnica między zawodami męskimi i żeńskimi.

- Kobiety nie mogły startować w zawodach nago. Były ubrane w peplos (rodzaj długiej szaty) z odsłoniętą prawą piersią (był to rodzaj kontroli płci, chodziło o to, żeby wśród uczestniczek nie znalazł się jakiś młodzieniec) lub w krótki chiton (rodzaj koszuli z krótkim rękawem), do połowy uda – wyjaśniała dr Maria Rotkiewicz w audycji Hanny Marii Gizy. 

Pierre de Coubertin - ojciec nowożytnego ruchu olimpijskiego

Koniec starożytnych igrzysk

Ostatnie igrzyska olimpijskie w starożytności zorganizowane zostały w 383 r. n.e. Kres starożytnym zawodom przyniósł dopiero cesarz Teodozjusz I Wielki, zakazując ich organizacji, jako przejawom pogaństwa. Dzieła zniszczenia dopełnili Wizygoci, którzy zniszczyli obiekty olimpijskie podczas najazdu na Helladę.

- Nie wszędzie zaniknęła idea igrzysk. Zawody organizowano w Antiochii (Azja Mniejsza) do VI w. n.e.  – wskazywał prof. Aleksander Krawczuk.

Na odnowę idei olimpijskiej czekać trzeba było czternaście stuleci. Francuski historyk i pedagog Pierre de Coubertin pod koniec XIX wieku wskrzesił igrzyska, które trwają do dziś.

bm

***

Polskie Radio - Oficjalny Nadawca Radiowy Igrzysk Olimpijskich Tokio 2020 - przekaże 120 godzin transmisji, relacji i serwisów z Japonii. Dodatkowo portal PolskieRadio24.pl specjalnie na to wielkie święto sportu przygotował specjalny serwis.

>>>SERWIS SPECJALNY - TOKIO 2020<<<