Całość zbudowana została w nieco ponad trzy lata i na rozkaz cara Mikołaja I. Pierwotna nazwa twierdzy brzmiała Cytadela Aleksandrowska, a kamień węgielny wmurował osobiście namiestnik Królestwa Polskiego feldmarszałek Iwan Paskiewicz.
Na Pięknym Brzegu
Twierdza, zbudowana na podstawie projektu generała majora Iwana Dehna, powstała na terenach ówczesnego folwarku Fawory, w miejscu zabudowań konwiktu pijarów z XVII wieku. Oficjalna strona Cytadeli w ramach serwisu informacyjnego Żoliborz, jednej z dzielni Warszawy, podaje niezwykle ciekawe informacje, wraz z mapami, planami, rycinami, obrazami i zdjęciami. Czytamy tam, że "paradoks historii sprawił, że symbol zniewolenia Polaków wzniesiony został w miejscu, które za sprawą swej urody nazwane zostało Pięknym Brzegiem (...). Powierzchnia wewnętrzna fortecy wynosiła 10,5 ha, a teren zajęty przez wszystkie urządzenia forteczne – 67 ha. Na tym obszarze wyburzono ok. 200 posesji i przesiedlono znaczną liczbę mieszkańców. Zniknęło bezpowrotnie wiele obiektów wzniesionych w epoce stanisławowskiej. Do naszych czasów przetrwał pałacyk Joli Bord, wzniesiony w końcu XVIII w. dla konwiktu pijarów (stąd nazwa wiodącej doń ulicy – Konwiktorska). Dziś ma rangę zabytku. Jeszcze do niedawna mieściło się w nim kasyno oficerskie. Cytadela na kilkadziesiąt lat zaryglowała rozwój lewobrzeżnej Warszawy w kierunku północnym".
Twierdza
Pierwowzorem dla planów twierdzy była cytadela antwerpska a całość zamykała się w ramach wytyczonego pięcioboku u szczytu skarpy wiślanej. Zabudowania składały się z trzech bastionów i dwóch pół-bastionów, całość okalał tak zwany mur Carnota, którego pozostałości można zwiedzać także w obecnych czasach. Co ciekawe, do budowy zabudowań tej fortyfikacji sprowadzono wiele tysięcy żołnierzy i chłopów z Rosji. Dziennie pracowało tam prawie 2000 osób. Z terenów przeznaczonych pod budowę wysiedlono także prawie 15 tysięcy okolicznych mieszkańców.
Więzienie
Oficjalna strona Cytadeli podaje dalej: "Integralną częścią Cytadeli było budzące grozę więzienie śledcze dla więźniów politycznych – złej sławy X Pawilon. Od 1834 działała tu Komisja Śledcza przy naczelnym Dowódcy Armii Czynnej i Naczelniku Królestwa Polskiego, będąca centralnym organem śledczym przestępstw politycznych w Królestwie Polskim. Więźniami X Pawilonu byli m.in. Romuald Traugutt, Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Gustaw Ehrenberg, ks. Piotr Ściegienny, Stefan Okrzeja, Władysław Jabłonowski. Na Stokach Cytadeli straceni zostali m.in.: Romuald Traugutt, Rafał Krajewski, Józef Toczyski, Roman Żuliński, Jan Jeziorański, Stefan Okrzeja, Marcin Kasprzak. Symboliczne groby bohaterów znalazły się przy Bramie Straceń".
PP